________________
ષડ્રદર્શન સુબાધિકા : ૫૩ ઈહિત કરેલ પદાર્થનું અવધારણ, અર્થાત નિશ્ચયાત્મક જે બોધ તે અપાય. તે પણ પૂર્વોક્ત રીતે છ પ્રકારે છે.
નિશ્ચય સ્વરૂપ બોધને જે સ્થિર કર-ધારી શખે તે ધારણા. તે પણ પૂર્વોક્ત રીતે છ પ્રકારે છે.
આ ધારણ (૧) અવિસ્મૃતિ (૨) વાસના અને (૩) સ્મૃતિના ભેદથી ત્રણ પ્રકારે પણ છે. - નિશ્ચયસ્વરૂપ બેધને ધારી રાખવે, તે ઉપયોગથી ચૂકવું નહિ તે (૧) અવિસ્મૃતિ (૨) અવિસ્મૃતિ અને સ્મૃતિ વચ્ચેના કાળમાં તે બેધની જે વાસના-સંસ્કારે તે વાસના અને (૩) અનુભૂત વિષયના સંસ્કારોને જાગૃત કરવા, સ્મરણમાં લાવવા તે સ્મૃતિ.
આ રીતે મતિજ્ઞાન સામાન્યથી બે પ્રકારે, ચાર પ્રકારે, અઠ્ઠાવીશ પ્રકારે અને વિશેષ રીતે વિચારતાં બહુ આદિ ભેદથી ૩૩૬ અને ૩૪૦ ભેદે પણ થાય છે.
કૃતજ્ઞાન તે મતિપૂર્વક થાય છે. તે સામાન્યથી ચૌદ અથવા વીશ ભેદે છે. શ્રી તત્વાર્થ સૂત્રમાં શ્રુતજ્ઞાન (૧) અંગબાહ્ય અને (૨) અંગ પ્રવિષ્ટ એમ મુખ્ય બે ભેદ બતાવી અંગબાહ્ય અનેક ભેદવાળું અને અંગપ્રવિષ્ટ બાર ભેદવાળું (દ્વાદશાંગી રૂ૫) જણાવેલ છે. અકલંકદેવે આ કૃતના પ્રત્યક્ષ નિમિત્તક, અનુમાન નિમિત્તક અને આગમનિમિત્તક એમ ત્રણ ભેદ જણાવેલ છે.
આ બે જ્ઞાનેને પરોક્ષ કહેવાનું કારણ એ છે કે–આ બે
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
