________________
૩૦ : ષડૂદન સુખાધિકા
પૃથ્વીકાય, અપૂકાય, તેજસ્કાય, વાયુકાય અને વનસ્પતિકાય આ પાંચેને સ્થાવર કહેવાય છે. આ પાંચે એક માત્ર સ્પન ઇન્દ્રિયવાળા હેાવાથી એકેન્દ્રિય પણ કહેવાય છે. એકેન્દ્રિયના વળી એ ભેદ છે : (૧) સૂક્ષ્મ-ઘણા જીવા ભેગા થવા છતાંય જે ચમ ચક્ષુથી જોઈ ન શકાય તે. (૨) ખાદર-એક અથવા ઘણા જીવા ભેગા થવાથી જે ચમ ચક્ષુ દ્વારા જોઈ શકાય તે.
ત્વચા અને જીભ આ એ ઇન્દ્રિય જેને હાય તે એઇન્દ્રિય, ત્વચા, જીભ તથા નાક આ ત્રણ ઇન્દ્રિયા જેને હાય તે તૈઇન્દ્રિય ( ત્રીન્દ્રિય ), ત્વચા, જીભ, નાક અને આંખ આ ચાર ઇન્દ્રિય જેને હાય તે ચઉરિન્દ્રિય અને ત્વચા, જીભ, નાક, આંખ તથા કાન આ પાંચ ઇન્દ્રિયા જેને હેાય તે પચેન્દ્રિય કહેવાય છે.
તે પ'ચેન્દ્રિય જીવેા ચાર પ્રકારે છે : ૧. મનુષ્ય, ર્ તિય ચ (પશુ-પક્ષી આદિ), ૩ દેવતા અને ૪. નારક.
આ એઇન્દ્રિયથી પાંચેન્દ્રિય સુધીના જીવેા ત્રસ કહેવાય છે. મુક્તિપદને પ્રાપ્ત કરેલ જીવાને મુક્ત અથવા સિદ્ધ કહેવામાં આવે છે. તેનુ વિશેષ વર્ણન મેક્ષ પ્રકરણમાં કરવામાં આવશે.
અજીવ ઃ—જે ચૈતન્ય રહિત હાય તેને જડ એટલે કે અજીવ કહેવાય છે. જૈનદનમાં અજીવ પાંચ પ્રકારે છે: ધર્માં, અધમ, આકાશ, પુદ્ગલ અને કાળ. અઢુિં ધમ અને અધમ આ બન્ને ભેદ પુણ્ય અને પાપરૂપ સમજવાના નથી, પરંતુ આ નામાવાળા આ અને ભિન્ન જ પટ્ટા છે.
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
