________________
ષડૂદન સુમેાધિકા : ૨૯
તાત્ત્વિક દૃષ્ટિથી જીવ અરૂપી હોવાથી તેનુ ઇન્દ્રિયા દ્વારા પ્રત્યક્ષ જ્ઞાન થઈ શકતું નથી, પરંતુ સ્વ-સ`વેદનથી તથા અનુમાન પ્રમાણથી તેનું જ્ઞાન કરી શકાય છે. અને વિશિષ્ટ જ્ઞાની ભગ વતેને તે તે પ્રત્યક્ષ પણ છે જ.
અપેક્ષા વિશેષે જીવના જુદી જુદી રીતે ભેદો પડે છે. જેમ સર્વ જીવેનું લક્ષણ એક ચૈતન્ય છે. તેથી સંગ્રહનયે જીવ એક ભેદે છે. ત્રસ અને સ્થાવર અથવા સિદ્ધ અને સંસારી આ અપેક્ષાએ જીવ એ ભેદ્દે પણ કહી શકાય. તે જ રીતે ત્રણ વેદની અપેક્ષાએ ત્રણ રીતે, ચાર ગતિની અપેક્ષાએ ચાર પ્રકારે, પાંચ ઇન્દ્રિયની અપેક્ષાએ પાંચ પ્રકારે, ષટ્ કાયની અપેક્ષાએ છ પ્રકારે પણ ભેદે થાય છે. પર્યાપ્ત-અપર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ આદિ ભેદથી ચૌદ પ્રકારે પણ જીવા શાસ્ત્રમાં જણાવેલ છે. અને વિસ્તાર નયે વિચારતાં જીવાના ૫૬૩ ભેદ પણ થાય છે. તેમાં ૩૦૩ ભેદ્ય મનુષ્યના, ૧૯૮ ભેદ દેવતાના, ૪૮ ભેદ્ય તિય‘ચના અને ૧૪ ભેદ નારકના છે.
સંસારમાં પરિભ્રમણ કરનાર જીવ સંસારી કહેવાય છે. સસરનું સંસાર: ' ૮૪ લાખ જીવયેાનિમાં અથવા ચારે ગતિમાં પરિભ્રમણ કરવું તેનું નામ સંસાર છે.
સંસારી જીવાના સ્થૂલ ષ્ટિએ એ ભેદ છે! (૧) ત્રસ, (૨)
સ્થાવર.
"
દુઃખને દૂર કરવાની તથા સુખને પ્રાપ્ત કરવાની ચેષ્ટા જ્યાં થઈ શકે છે તે ત્રસ અને જ્યાં તેવી ચેષ્ટા થઇ ન શકે તે સ્થાવર.
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
