________________
ષડ્રદર્શન સુબાધિકા : ૧૪૧ ચતુર્થ પાદમાં સૂત્રકારે ગરમૌsifમંત્ર તા: સમાધિના સિદ્ધાઃ આ સૂત્રથી પાંચ પ્રકારની સિદ્ધિઓનું વર્ણન કરેલ છેદેવતા એને સિદ્ધિ જન્મથી જ હોય છે. પક્ષિઓનું આકાશમાં ઉડવું, પશુઓનું પાણીમાં તરવું જન્મથી જ પ્રસિદ્ધ છે. ઔષધિઓથી પણ સિદ્ધિ પ્રાપ્ત થાય છે. આ આયુર્વેદ, રસેશ્રવર દર્શન આદિમાં વર્ણવેલ છે. મંત્ર અને તપેબલથી પણ સિદ્ધિઓની પ્રાપ્તિનું વર્ણન તંત્રાદિ શામાં જોવા મળે છે. સમાધિથી સિદ્ધિ આ શાસ્ત્રને વિષય ગૌણ છે. યમ, નિયમ આદિ આઠ અંગેની દઢ ઉપાસનાથી જ્યારે ગ-વૃક્ષ ફલિત થાય છે, ત્યારે પૂર્ણ ભાવનાથી સમાધિરૂપ ફલના પરિપકવ થવાથી પ્રકૃતિ અને પુરુષના ભેદને સાક્ષાત્કાર થાય છે, અર્થાત તે બંનેને વિવેક થાય છે. તે સમય અસહગ અને નિર્લેપ પુરૂષના સ્વરૂપમાં સ્થિર થવાથી, દુઃખનો આત્યંતિક વિનાશ રૂપ મેક્ષની સિદ્ધિ થાય છે. આથી જ કહ્યું છે કે, સાયનિત દુ:વ નિવૃત્તિનો મોક્ષ - વેગ દર્શન સાંખ્ય શાસ્ત્રના પચીસ ત ઉપરાંત છવીસમાં તવ ઇવરને માને છે. પતંજલિએ ઈશ્વરનું લક્ષણ બતાવતા લખ્યું છે કે, રાજકર્મ વિઘારપરાકૃષ્ટઃ પુષ વિશેષ રુશ્વર: અર્થાત અવિદ્યા, અસ્મિતા, રાગ દ્વેષ, દ્વેષ અને અભિનિ. વેશ આ પાંચ કલેશ છે. શુભ અને અશુભ આ બે પ્રકારના કર્મ છે, કર્મનું જે ફલ જાતિ, આયુ અને ભેગ છે, તેને વિપાક કહે છે, ચિત્તમાં કર્મજન્ય જે સંસ્કાર છે, તેને આશય કહે છે, આને કર્મવાસના પણ કહેવામાં આવે છે. આ બધાંથી જે મુક્ત છે તે પુરુષ વિશેષ ઈશ્વર છે. જીવ અને ઈશ્વરમાં ભેદ એ છે કે
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
