Page Text
________________
થતી. પેટ્રોલનું જ્વલનબિંદુ લાકડા અથવા કોલસાની સરખામણીમાં નીચું હોય છે, એટલે સાધારણ ઉષ્ણતામાન વધે તો પણ પેટ્રોલ બળી જાય છે. એજ પ્રમાણે કોઈ પદાર્થ જે અતિજ્વલનશીલ છે) બહુ થોડા તાપમાનની વૃદ્ધિની સાથે બળવા લાગે છે. જ્યારે બીજા પદાર્થોને તે બળવા માટે બહુ ઊંચું તાપમાન જરૂરી છે. દીવાસળીના ઘર્ષણ દ્વારા ઉષ્ણતામાન વૃદ્ધિ કરી એના છેડા (માથા) પર લાગેલો દારૂ (જે અતિ જ્વલનશીલ પદાર્થ છે) એને સળગાવી શકાય છે. સળગતી દીવાસળીથી વધારે તાપમાન પેદા થાય છે, જેમાં અન્ય જ્વલનશીલ પદાર્થને બાળી શકાય છે. બળતા કોલસાની અગ્નિનું તાપમાન લગભગ ૧૩૦૦ ડિગ્રી સેલ્સિયસ માપવામાં આવ્યું છે.
જરૂરી માત્રામાં ઉચ્ચ ઉષ્ણતામાન તથા ઑક્સિજનનો યોગ-એ બન્ને મળવાથી જ્વલનશીલ પદાર્થ દ્વારા અગ્નિ પેદા થઈ શકે છે. એને અનેક ઉદાહરણથી સ્પષ્ટ કરી શકાય છે, દાખલા તરીકે – (૧) અગ્નિની જ્વાળા ઉચ્ચ ઉષ્ણતામાન પર બળતો ગેસ છે. (૨) અંગારા અને મુર્ખર (અગ્નિકણ) ઉચ્ચ ઉષ્ણતામાન પર બળતું સઘન
બળતણ છે. (૩) આકાશની વીજળીમાં આયનીકૃત ગેસની ગરમ (plasma) પ્લાજમા છે.
એ વખતે આ પ્લાનમાં પ્રકાશિત થવાની સાથે ઓક્સિજનની સાથે બળે છે. જ્યારે વીજળી ચમકે છે, અવાજ કરે છે એની પહેલા એ વાદળામાં
સ્ટેટિક (સ્થિર) વિદ્યુતના રૂપમાં અચિત પુદ્ગલના રૂપમાં રહેલી હોય છે. (૪) ચકમકના ઘર્ષણથી ઉત્પન્ન અગ્નિમાં પણ ઘર્ષણથી ગરમ થઈને હવા
(ઑક્સિજનની સાથે બળનારા સૂક્ષ્મ કણ હોય છે. (૫) પ્રવાહીના રૂપમાં રહેલું બળતણ મોટે ભાગે ગેસ બનીને ફૂલેસ પોઈન્ટ
(flash point) પર ઓક્સિજન સાથે બળે છે.
આનું તાત્પર્ય એ છે કે કોઈપણ જ્વલનશીલ પદાર્થ-પછી તે સઘન હોય, તરલ હોય, તરલ હો અથવા ગેસ-જ્વલન-બિન્દુ પર ઓક્સિજનની સાથે રાસાયણિક ક્રિયા દ્વારા જ અગ્નિ પેદા કરે છે. પ્લાજમા અવસ્થામાં પણ આ પ્રક્રિયા છે - જ્યાં સુધી ઑક્સિજન સાથે સંયોગ નથી થતો, ત્યાં સુધી અગ્નિ પ્રજ્વલિત નથી થતી. જ્યારે આવો સંયોગ થાય છે ત્યારે ગરમી અને પ્રકાશનું ઉત્સર્જન સાથે સાથે થાય છે.
ધાતુઓ ઉચ્ચ ઉષ્ણતામાન પર પિગળે છે. જો ઓક્સિજન ન મળે, તો
39
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005303 |
| Book Title | Shu Vidyut Sachit Teukay Che |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Mahendramuni |
| Publisher | Anekant Bharati Prakashan |
| Publication Year | 2005 |
| Total Pages | 312 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 13 MB |