Page Text
________________
ગતિ જેટલી જ છે. એક વિદ્યુતભાર બીજા વિદ્યુતભાર પર એક બળ (force) પેદા કરે છે. આના આધારે વિદ્યુત-ચુંબકીય પ્રેરણ' (electro-magneticinduction)ની ક્રિયા થાય છે.
જ્યારે ચુંબકના ઉપરના તારને કુંડલીના રૂપમાં બાંધીને એને ફેરવવામાં આવે તો વિદ્યુતભાર અને ગતિમાન ચુંબકના પરસ્પરના સંબંધના આધારે વિદ્યુતચુંબકીય-પ્રેરણાને કારણે તારમાં વિદ્યુત-પ્રવાહ પેદા થઈ જાય છે.૪૮
ટૂંકમાં કહીએ તો આપણી આખી દુનિયા એક પ્રકારની વિદ્યુત-ચુંબકીય તરંગોની દુનિયા છે, જેમાં વિદ્યુત-ચુંબકીય ઊર્જા બહુ જ અગત્યનો ભાગ ભજવે છે. આ વિદ્યુત-ચુંબકીય તરંગોની સાથે આપણે બધાં કોઈને કોઈ રીતે સંકળાયેલા છીએ. આ વિદ્યુત-ચુંબકીય તરંગોથી આપણે બધા પ્રત્યેક ક્ષણ પ્રભાવિત થતા હોઈએ છીએ.
ઓગણીસમી સદીમાં મેક્સવેલે વિદ્યુત અને ચુંબકત્વના નિયમોને ગણિતના સમીકરણોના રૂપમાં પ્રસ્તુત કર્યા. આ નિયમોમાં ગોસ (Gauss)ના નિયમો, એમ્પિયરનો નિયમ, ફરાડેનો નિયમ તથા ચુંબકીય-બળ-રેખાઓ line of force) દ્વારા રચાતા બંધ ગાળા જેવા તથ્યોનો સમાવેશ થાય છે.૪૯
વિદ્યુત-ચુંબકીય-ઊર્જા (electro-magnetic-energy) અને વિદ્યુત-ચુંબકીયતરંગો (electro-magnetic-waves)ના સ્વરૂપના આધારે સ્પષ્ટ થાય છે કે ઈલેક્ટ્રિસિટી અથવા વિદ્યુત પોતે સ્વયં તો એક “પૌગલિક” (નિર્જીવ) પરિણમન જ છે.૫૦ જેમ ઉષ્મા, પ્રકાશ, ધ્વનિ અને ચુંબકત્વ પોતે સ્વયં અચિત્ત પરિણમને છે. એવી જ રીતે વિદ્યુત-ચુંબકીય ઊર્જા પણ પોતે સ્વયં તો અચિત્ત પોદ્ગલિક પરિણમન જ છે. પોતે સચિત્ત તેઉકાય અથવા બીજા કોઈના રૂપમાં નથી. આમ તો પ્રકાશ light) પણ પોતે જાતે તો વિદ્યુત-ચુંબકીય ઊર્જાનું રૂપ છે.પર બધાં જ દશ્ય રંગ પણ આજ ઊર્જાના ભિન્ન-ભિન્ન તરંગ - વૈર્ય (wave-light) અને કંપન આવૃત્તિ (frequency)વાળાં તરંગો જ છે.પ૩
વિદ્યુત ચુંબકીય તરંગોની તરંગ લંબાઈ (અથવા ફ્રિક્વેસી)ના આધારે વિદ્યુત ચુંબકીય વર્ણપટ મેક્સવેલનો વિદ્યુત-ચુંબકીયવાદ આવ્યો ત્યારબાદ ૩૨ વર્ષ પછી હઝે પ્રયોગશાળામાં વિદ્યુત-ચુંબકીય તરંગોના અસ્તિત્વની સાબિતી આપી હતી. વિદ્યુત ચુંબકીય તરંગોની લાક્ષણિક્તાઓ આ પ્રમાણે છે. (૧) ઉદ્ગમથી દૂરના વિસ્તારમાં વિદ્યુતક્ષેત્ર અને ચુંબકીય ક્ષેત્રોના સદિશા
વેક્ટર)ના દોલનો સમાન કળાવાળા હોય છે.
23
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005303 |
| Book Title | Shu Vidyut Sachit Teukay Che |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Mahendramuni |
| Publisher | Anekant Bharati Prakashan |
| Publication Year | 2005 |
| Total Pages | 312 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 13 MB |