Page Text
________________
૧. જૈન દર્શનમાં પુદ્ગલ
જૈન દર્શનમાં પુદ્ગલ (અથવા પુદ્ગલાસ્તિકાય) એ છ દ્રવ્યોમાંનું એક દ્રવ્ય છે. એ સજીવ છે. અચિત્ત છે. પુદ્ગલની પરિભાષા છે : “સ્પર્શ-સ-ગંધ-વર્ણવાન્ પુણ્ાલ:” અર્થાત્ સ્પર્શ, રસ, ગંધ અને વર્ણયુક્ત દ્રવ્ય પુદ્ગલ છે. આ ચારેય પુદ્ગલનાં લક્ષણો છે. આમાં સ્પર્શના આઠ ભેદ છે. સ્નિગ્ધ-રૂક્ષ, ઠંડો-ઊનો, ખરબચડો-સુંવાળો, હલકો-ભારે. - આમાં રૂક્ષ-સ્નિગ્ધ અને ઠંડો-ઊનો-આ ચાર સ્પર્શ મૂળના છે અને બાકીના ચાર સ્પર્શે પછીના છે. ચતુઃસ્પર્શી સ્કંધોમાં ચાર મૂળનાં સ્પર્શો હોય છે, જ્યારે અષ્ટસ્પર્શ સ્કંધોમાં આઠેય સ્પર્શી હોય છે. સ્વતંત્ર પરમાણુમાં રૂક્ષ અથવા સ્નિગ્ધમાંથી એક અને ઠંડા ગરમમાંથી એક-એમ બે જ સ્પર્શ હોય છે.
પ્રસ્તુત વિષયની ચર્ચામાં રૂક્ષ અને સ્નિગ્ધ આ બે સ્પર્શનું જ વધારે મહત્ત્વ છે. સ્નિગ્ધ અને રૂક્ષનો શાબ્દિક અર્થ ‘ચીકણું' અને ‘લુખ્ખું' થાય પણ છે. પરમાણુઓના પરસ્પર બંધ અને સ્કંધ-નિર્માણના સંદર્ભમાં એનો અર્થ શું થવો જોઈએ, એના પર વિદ્વાનોએ ચિંતન કર્યું છે.” પ્રજ્ઞાપના સૂત્રમાં આ બે સ્પર્શોને સ્કંધ-નિર્માણનાં કારણો માનવામાં આવ્યાં છે, અને એના નિયમો પણ બતાવવામાં આવ્યા છે. તત્ત્વાર્થ સૂત્રની ટીકા સર્વાર્થસિદ્ધિમાં આની શાબ્દિક વ્યાખ્યા કરવામાં આવી છે. દિગંબર ગ્રંથ ગોમટ્ટસારમાં પણ આજ વાત મળે છે. તત્ત્વાર્થ સૂત્રમાં “સ્નિગ્ધાત્વાર્ વન્ધ” સૂત્ર દ્વારા આજ વાત કરવામાં આવી છે.° સર્વાર્થસિદ્ધિમાં આની વ્યાખ્યા “નિધશ્ર્વત્વમુળનિમિત્તો વિદ્યુત્' અર્થાત્ (વાદળાંઓની વચમાં ચમકવાવાળી) સ્નિગ્ધ અને રૂક્ષ ગુણોના નિમિત્તથી થાય છે એમ જણાવ્યું છે. વર્તમાન વિજ્ઞાન અનુસાર આનું નિમિત્ત છે - વાદળોમાં રહેલો ધન વિદ્યુત ભાર (positive electric charge) અને ઋણ વિદ્યુત આવેશ (negative electric
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005303 |
| Book Title | Shu Vidyut Sachit Teukay Che |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Mahendramuni |
| Publisher | Anekant Bharati Prakashan |
| Publication Year | 2005 |
| Total Pages | 312 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 13 MB |