Jain Tattva Parichay

SR No.: 005286
Original Sutra Author: N/A
Author: Ujjwala Shah, Dinesh Shah, Dipak M Jain
Publisher: Kanjiswami Smarak Trust Devlali
Total Pages: 194
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 7 MB

Page 148

સાત તત્ત્વોનું સ્વરૂપ (ભાગ - ૨)
જરૂર નથી. પર્યાયાંશ છે તે વિશેષ, ભેદરૂપ, અનિત્ય અને અનેકરૂપ છે. દ્રવ્યાંશની દૃષ્ટિએ વિચારીએ તો બધાં જીવો સમાન છે અને પર્યાયાંશની દૃષ્ટિએ જોઈએ તો અનેક ભેદ પડે છે. જેમ સંસારી અને મુકત, અલ્પજ્ઞ અને સર્વજ્ઞ એવો ભેદ પણ જ્ઞાનગુણની પર્યાયને કારણે પડે છે, શ્રાવક અને મુનિ એવો ભેદ ચારિત્ર ગુણની શુદ્ધ-અશુદ્ધ અવસ્થાનુસાર પડે છે. એકેન્દ્રિય ક્રિન્દ્રિય ઇત્યાદિ ભેદ શરીરના સંયોગની અને જ્ઞાનના ઉઘાડની દૃષ્ટિએ પડે છે. પર્યાયાંશ તરફ જોતાં આ બધા ભેદો વિદ્યમાન છે. એ સત્ય પરિસ્થિતિ છે. છતાં પર્યાયાંશ તરફ આંખ આડા કાન કરી એટલે પર્યાયાંશ તરફ ન જોતાં, દૃષ્ટિમાં એ અંશ ગૌણ કરી માત્ર દ્રવ્યાંશ તરફ જોતાં આ અંશ-ધ્રુવ અંશ-સદૈવ છે તેવો જ્ઞાનદર્શનમય છે. પ્રત્યેક જીવનો આ દ્રવ્યાંશ સમાન છે. જેમ સિદ્ધનો તેમ જ નિગોદિયા જીવનો, જેવો અનાદિકાળ પૂર્વે હતો તેવો જ આજે પણ છે.
૧૩૭
આ જે ધ્રુવ, નિત્ય, જ્ઞાનમય, દ્રવ્યાંશ છે તે જ જીવતત્ત્વ છે. આપણું પ્રયોજન સ્વતત્ત્વ જોડે છે માટે ‘આ હું જ્ઞાનમય નિત્ય ધ્રુવ' એવો સ્વતત્ત્વ-હું-જીવતત્ત્વ – એવી પોતાની ઓળખાણ કરી લેવાની છે. જીવ દ્રવ્યમાંનો અને જીવતત્ત્વમાંનો ફરક હવે વધુ સ્પષ્ટ થયો હશે. દ્રવ્ય કહેતાની સાથે ‘ઉત્પાદ્દવ્યય ધ્રૌવયુવાં સત્ । સત્ દ્રવ્યનક્ષળમા’એ ખ્યાલમાં આવે છે. તેમાં ઉત્પાદ-વ્યય એ પર્યાયાંશ છે અને ધ્રુવ તે દ્રવ્યાંશ છે. જીવતત્ત્વ કહેતાં જ શુદ્ધ અથવા અશુદ્ધ પર્યાયોથી ભિન્ન એવો ત્રિકાળી શુદ્ધ સ્વરૂપ-ઉત્પાદ વ્યયને ગૌણ કરી માત્ર ધ્રુવતત્ત્વ--પરમપારિણામિક ભાવ એવો અર્થ થાય છે. પર્યાય દ્રવ્યથી ભિન્ન કરી શકાતી નથી. છતાં આ બધી ખટપટ આપણાં જ્ઞાનમાં જ-શ્રદ્ધામાં જ કરવાની છે.
જે પ્રમાણે સોનાના અનેક દાગીના -બંગડીઓ, વીંટી, હાર, કમરપટ્ટો વિગેરે વિવિધ અવસ્થાઓની વિદ્યમાનતામાં પણ ફકત ‘સોનું’ એ નજરથી આપણે જોઈએ છીએ ત્યારે અવસ્થા આપણી નજરમાં ગૌણ થઇ સોનું કેટલું છે તે આપણે જોઈએ છીએ. અથવા જેમ અમેરિકન, ભારતીય, જાપાની, આફ્રિકન ઈત્યાદિ ભિન્ન વંશના લોકોના શરીરનું