________________
પત્રો દ્વારા જૈનતત્ત્વ પરિચય
૧૩૬ કથનો હોવા છતાં બધાનો અર્થ એક જ છે. - જીવતત્ત્વ વિષેનું આ વર્ણન છે.
આ મુજબ સર્વજ્ઞ ભગવંતોએ જાણેલું – કહેલું જીવનું સ્વરૂપ સંતોએ પોતે અનુભવ્યું અને પછી શાસ્ત્રોમાં કહ્યું છે. આપણને પણ આવો પોતાનો અનુભવ લેવાનો છે.
અહીં હવે આપણે જીવ દ્રવ્યનો વિચાર કરીશું, દ્રવ્ય એ ગુણ અને પર્યાયથી યુકત હોય છે, તે આપણે જાણીએ છીએ. પ્રત્યેક સમયે કોઈ ને કોઈ પર્યાય વિદ્યમાન હોય જ છે એટલે કે દ્રવ્ય પર્યાયોથી યુકત જ હોય છે, પર્યાયથી જુદું હોઈ શકતું નથી. પર્યાયરૂપે પ્રતિસમય બદલાતું હોવા છતાં દ્રવ્યરૂપે નિત્ય તે જ અને તેવું જ છે. એટલે પ્રત્યેક દ્રવ્યપ્રત્યેક વસ્તુ-એ બે અંશોમાં આપણાં જોવામાં આવે છે. એક નિત્ય કાયમ રહેનારો ધ્રુવ અંશ અને એક સતત નવો નવો ઉત્પન્ન-વ્યય થનારો પર્યાય અંશ. આ નિત્ય-ધ્રુવ અંશને આપણે દ્રવ્યાંશ અને અનિત્ય અંશને પર્યાયાંશ કહીએ. દ્રવ્યાંશ એટલે નિત્ય અંશ, નિત્ય હોવાને કારણે અનાદિકાળથી અનંતકાળ સુધી છે તેવો જ કાયમ રહેનારો છે. તેમાં કોઈપણ ફેરફાર, વધ, ઘટ થતાં નથી. તે જ તે અને એકસરખો-એકરૂપ એવો જે આ દ્રવ્યાંશ તેને જ ત્રિકાલી, ધ્રુવ, પરમપારિણામિક, એક, શુદ્ધ ભાવ કહ્યો છે. અપેક્ષા વસ્તુ
દ્રવ્યાંશ
પર્યાયાંશ (દ્રવ્ય) સામાન્ય વિશેષાત્મક સામાન્ય
વિશેષ (ક્ષેત્ર) ભેદાભદાત્મક
અભેદ
ભેદ (કાળ) નિત્યાનિત્યાત્મક નિત્ય અનિત્ય (ભાવ) એકાનેકાત્મક
અનેક ઉપરના કોઠા (Table) પરથી ધ્યાનમાં આવશે કે વસ્તુમાં રહેલ આ દ્રવ્યાંશ સામાન્ય, અભેદ, નિત્ય, એક છે. સદૈવ તેવો ને તેવો જ કાયમ રહેનારો છે, પરિપૂર્ણ છે. તેમાં પૂર્ણતા કંઈ નવેસરથી લાવવાની
એક
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
