________________
પત્રો દ્વારા જૈનતત્ત્વ પરિચય
કોઈ Superhuman power છે કે માનવી જેવું કોઈ પ્રાણી છે ? તે સમજવા થોડીક પ્રાથમિક વાતો જાણવી જોઈએ. તે માટે પ્રથમ આત્મા શું છે તે સમજી લઈએ.
આત્મા - તું, હું અને ઈતર જીવો જે જાણવાનું કાર્ય કરે છે, સુખદુ:ખોનો અનુભવ કરે છે, સારા નરસાનો નિર્ણય કરે છે, અને આ સમય છે કે સમજાતું નથી જે એ જાણે છે, તે આત્મા છે.
તે આત્માનો શરીર જોડે સંબંધ એટલે સંયોગ હોય છે. એ સંયોગને આપણે સજીવ' પ્રાણી કહીએ છીએ. અને જુઓને, પ્રાણીશાસ્ત્રજ્ઞો પણ તેને સજીવ કહે છે, જીવ કહેતા નથી. જીવસહિત એવો તે સજીવ, આત્મા ચેતન છે, જીવ છે; શરીર અચેતન છે, જડ છે. શરીરમાં જ્ઞાન નથી, શરીર સુખદુ:ખ અનુભવી શકતું નથી. આ સંબંધ કોઈ ચોકકસ કાળમર્યાદા સુધી રહે છે. એ સંબંધ પૂરો થતાં તેને આપણે મૃત્યુ કહીએ છીએ. જુઓને, સંબંધ પૂરો થયો છે, નથી જીવનો અંત થયો કે નથી અચેતનનો અર્થાત્ શરીરના પરમાણુઓનો. મૃત્યુબાદ આ જીવ બીજા શરીર સાથે સંબંધ બાંધે છે તેને જન્મ કહેવાય છે. જન્મથી મરણ સુધીનું આયુષ્ય અથવા જીવન સમજવું, તેને ભવ કહે છે. માનવીની બાબતમાં આપણે તેને મનુષ્યભવ કે મનુષ્ય પર્યાય કહીએ છીએ. પર્યાયનો મતલબ અવસ્થા. તે સાચા અર્થમાં જીવની અવસ્થા નથી પણ ‘જીવ + શરીર' ના સંયોગની અવસ્થા છે. આ જે બન્નેનો સંયોગ નિર્માણ થયો છે તેના ગુણધમાં શુદ્ધ જીવ’ દ્રવ્યથી ભિન્ન છે. હવે આ સંયોગમાંનો જે જીવ છે તે જાણવાવાળો, માનવાવાળો – તેમ જ પ્રતીતિ કરવાવાળો છે. તે જીવ પોતાનું ભિન્ન અસ્તિત્વ અને ભિન્ન ગુણધર્મ ઓળખ્યા વગર સંયોગના અસ્તિત્વને જ પોતાનું અસ્તિત્વ માને છે અને તેના ગુણધમોને પોતાના ગુણધર્મો માને છે. અને વિચારો, તે માને એટલે તે પ્રમાણે થાય છે જ એવું નથી, પણ તે ભૂલભરેલી માન્યતાનુસાર તેનું જાણવું પણ ભૂલભરેલું થતું જાય છે અને તેનું આચરણ પણ ભૂલભરેલું થવા માંડે છે. એને જ શાસ્ત્રીય ભાષામાં મિથ્યાદર્શન, મિથ્યાજ્ઞાન અને
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
