Jain Tattva Parichay

SR No.: 005286
Original Sutra Author: N/A
Author: Ujjwala Shah, Dinesh Shah, Dipak M Jain
Publisher: Kanjiswami Smarak Trust Devlali
Total Pages: 194
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 7 MB

Page 121

પત્રો દ્વારા જૈનતત્ત્વ પરિચય
૧૧૦.
જ્યાં સુધી કેવલજ્ઞાન થતું નથી ત્યાં સુધી બધાં સંસારી જીવોને એકેન્દ્રિયોથી માંડી પંચેન્દ્રિય જીવોને મતિ અને શ્રુત એ બે જ્ઞાન (આ બે પર્યાયો) હોય છે. તે જ્ઞાનનો પૂર્ણ અભાવ કદીય થઈ શક્તો નથી. સૂક્ષ્મ નિગોદ એકેન્દ્રિય જીવોમાં પણ જ્ઞાનનો કંઈક અંશ પર્યાયમાં પ્રકટ હોય જ છે. કોઈપણ જીવ કદાપિ જ્ઞાન રહિત બની શક્તો નથી. પર્યાયમાં જ્ઞાનનો ઉઘાડ (બુદ્ધિ) ઓછોવત્તો હોઈ શકે છે.
મિથ્યા કે સમ્યફ એવા ભેદો ન પાડતાં પાંચ પર્યાયોનું સ્વરૂપ આ મુજબ છે.
મતિજ્ઞાન - ઈન્દ્રિયો અને મનના નિમિત્તે પદાથોને જાણવું તેને મતિજ્ઞાન કહે છે. આ તો પરપદાર્થોનું જ્ઞાન થયું. પણ જ્યારે જીવ નિજ આત્માને જાણે છે, ત્યારે ઈન્દ્રિયો અને મન તરફનો ઉપયોગ હટાવી, અંતર્મુખ થઈ, ઉપયોગ સ્વસમ્મુખ કરે છે ત્યારે પોતાના આત્માનું જે જ્ઞાન થાય તેને મતિજ્ઞાન કહેવાય છે. - શ્રુતજ્ઞાન - મતિજ્ઞાનથી જાણેલાં પદાર્થોનાં સંબંધમાં આવતાં બીજાં પદાથોને જાણનારા જ્ઞાનને શ્રુતજ્ઞાન કહેવામાં આવે છે. જેમ “સાકર' શબ્દ સાંભળીએ કે વાંચીએ ત્યારે તે શબ્દનું જ્ઞાન થાય તે મતિજ્ઞાન અને તે શબ્દ દ્વારા સૂચિત થનારો “સાકર' એ પદાર્થ જાણ્યો તે શ્રુતજ્ઞાન થયું. તમારા મગજમાં ક્યો પ્રશ્ન ઉપસ્થિત થયો તે મેં જાણ્યું, એ જ ને, કે જે જીવોને માત્ર એક અથવા બે ઈન્દ્રિયો છે તેમને શ્રુતજ્ઞાન શી રીતે થાય? એકેન્દ્રિય જીવોને સ્પર્શનેન્દ્રિયના નિમિત્તે સ્પર્શનું જ્ઞાન થાય છે, તે મતિજ્ઞાન કહેવાયું અને એ સ્પર્શ દુઃખરૂપ છે એવું જે જ્ઞાન થાય છે તે શ્રુતજ્ઞાન કહેવાયું.
આત્માની શુદ્ધ અનુભૂતિરૂપ શ્રુતજ્ઞાનને ‘ભાવશ્રુતજ્ઞાન' કહેવાય છે. આવું આભાસંબંધીનું વર્ણન, ચર્ચા, લક્ષણો, આત્માનુભૂતિનો ઉપાય, ઈત્યાદિ જે શાસ્ત્રોમાં કહ્યાં છે તે સમસ્ત આગમને-જિનવાણીને ‘દ્રવ્યમૃત' એમ કહેવામાં આવે છે. તેના પરથી સમજશે કે દ્રવ્યકૃત અથવા દિવ્યધ્વનિ પણ શબ્દોની રચના છે, વાણી છે, જ્ઞાનની પર્યાય નથી. જો