________________
૧૦૧
પ્રદેશત્વગુણ
પ્રદેશત્વગુણ જાણવાથી ખાસ કરીને નીચે બતાવેલ લાભ ખ્યાલમાં આવે છે. ૧) પ્રત્યેક દ્રવ્યને કોઈ ને કોઈ આકાર હોય જ છે. તેને કારણે જીવ,
ધર્મ, અધર્મ, આકાશ અને કાલ એ અરૂપી દ્રવ્યોને પણ પોતાનો
આકાર છે. ૨) પ્રત્યેક દ્રવ્યનો આકાર તેના પોતાનાં પ્રદેશત્વ ગુણને લીધે બને છે,
કોઈપણ ઈશ્વર કે પરદ્રવ્ય તે આકારનો કર્તા હોઈ શકતો નથી. ૩) સંસાર અવસ્થામાં જીવનો આકાર પ્રાપ્ત શરીરના આકાર જેવો હોય
તોપણ તે આકાર શરીરથી થતો નથી પણ જીવના પ્રદેશત્વ ગુણને
કારણે બને છે. ૪) પુદગલ દ્રવ્યનો આકાર મૂર્તિક છે, અન્ય પાંચ દ્રવ્યોનો આકાર
અમૂર્તિક (અરૂપી) છે. ૫) શરીરનો આકાર શરીરમાંના પરમાણુનો આકાર છે, જીવ તે આકારનો
કર્તા નથી. શરીરને સુડોળ રાખવાનું કાર્ય જીવ કરી શક્તો નથી. ૬) દ્રવ્યનાં આકાર પર તેમાં રહેલાં ગુણોની સંખ્યા આધારીત નથી.
અનંતપ્રદેશી આકાશદ્રવ્યમાં જેટલાં અનંતગુણો છે, તેટલા જ અનંત
ગુણો એકપ્રદેશી પુદ્ગલપરમાણમાં અને કાલાણમાં પણ છે. ૭) ઝવદ્રવ્યના આકારમાં સંકોચ વિસ્તાર થાય તો પણ તેના અસંખ્યાત
પ્રદેશ કાયમ રહે છે, તેમાં વધ-ઘટ નથી થતી. જીવ દ્રવ્યના આકાર પર તેમાં રહેલાં ઈતર ગુણોનાં કાર્ય આધારીત નથી. તેથી જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર, સુખ એ ગુણોની પર્યાયો
જીવદ્રવ્યના આકાર પર આધારીત હોતી નથી. ૯) પ્રાપ્ત શરીરના આકારાનુસાર પોતાને હીન અથવા શ્રેષ્ઠ માનવું ભૂલ
ભરેલું છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
