________________
પત્રો દ્વારા જૈનતત્ત્વ પરિચય
જીવને સંસારી અવસ્થામાં કર્મ અને શરીરનો સંયોગ છે ત્યાં સુધી વિભાવવ્યંજનપર્યાય જ હોય છે અને સિદ્ધ અવસ્થામાં સ્વભાવવ્યંજનપર્યાય શરૂ થાય છે અને અનંતકાળ સ્વભાવપર્યાય ચાલુ જ રહે છે, એટલે અન્ય મત પ્રમાણે પરમાત્મા ફરી શરીરરૂપે અવતાર લેતાં નથી. કર્મ અને શરીરનો તેમની સાથે પાછો સંબંધ થતો નથી. અરિહંત ભગવંતોને વિભાવવ્યંજનપર્યાય હોય છે છતાં તેમના ઈતર ગુણોના સ્વભાવ પરિણમન હોવાથી સ્વભાવઅર્થપર્યાય પણ ચાલુ હોય છે. અનંત જ્ઞાન, અનંત સુખ, ઈત્યાદિ પ્રકટ થયેલાં હોય છે. પ્રદેશત્વ ગુણનાં વિભાવપરિણમનથી ઈતર ગુણોના સ્વભાવ પરિણમનમાં બાધા આવતી નથી. તે માટે આ ગુણના પરિણમનને જુદું નામ આપ્યું હશે.
જીવનો શ્રદ્ધા ગુણ સમ્મદર્શન સાથે શુદ્ધ થાય છે અને તે સમયથી શ્રદ્ધા ગુણની સ્વભાવઅર્થપર્યાય ચાલુ થાય છે. પણ બધા ગુણોની પર્યાયો હજુ શુદ્ધ થયા નથી માટે તેમને સ્વભાવ અને વિભાવ અર્થપર્યાય હોય
છે.
પુગલ દ્રવ્યોની બાબતમાં એવું હોતું નથી. પરમાણુનો આકાર તે સ્વભાવવ્યંજનપર્યાય છે, જે સમયે પરમાણુ સ્કંધરૂપે બંધાઈ જાય છે (એકત્ર થાય), ત્યારે તેની વિભાવવ્યંજનપર્યાય થાય છે. અને કંધોમાંથી છૂટા પડતાં પાછી પરમાણુ અવસ્થામાં સ્વભાવવ્યંજનપર્યાય બને છે. એટલે પુદ્ગલની બાબતમાં સ્વભાવવ્યંજનપર્યાય પાછી વિભાવવ્યંજન પર્યાયરૂપે બદલાય છે. પરંતુ જીવની સ્વભાવવ્યંજન પર્યાય થતાં પાછી વિભાવવ્યંજનપર્યાય થતી નથી. જીવ અને પુદ્ગલના આ અર્થ અને વ્યંજન પર્યાયોમાં હજુ એક મઝાની વાત છે. છવદ્રવ્યોમાં સિદ્ધોની સ્વભાવઅર્થપર્યાયો બધી એક સરખી હોય છે અને સ્વભાવવ્યંજનપર્યાય પ્રત્યેક જીવની અલગ અલગ હોય છે.
પરંતુ પુગલમાં સ્વભાવઅર્થપર્યાયો જુદી જુદી અને સ્વભાવવ્યંજન પર્યાયો એકસરખી હોય છે. એટલે પરમાણુના આકાર એક સરખા હોય છે. પણ તેમના સ્પર્શ, રસ, ગંધ, વર્ણની ભિન્ન ભિન્ન પર્યાયો કોઈપણ હોઈ શકે છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
