Page Text
________________
(૩) ક્ષયોપશમ સમ્યક્ત્વ : મિથ્યાત્વ મોહનીય અને અનંતાનુબંધી કષાયના ઉદય પ્રાપ્ત કર્મદલિકોનો ક્ષય અને અનુદિતના ઉપશમથી અને સમકિત મોહનીયના ઉદયથી આત્મામાં થવાવાળા પરિણામ વિશેષને ક્ષયોપશમ સમકિત કહેવાય છે.
ક્ષયોપશમ સમકિતના ઘણા વિકલ્પ થાય છે. પૂર્વોક્ત છ પ્રકૃતિઓમાંથી ચારનો ક્ષય કરે, બેનો ઉપશમ કરે અને જે એક પ્રકૃતિનો સત્તામાં રસ છે તેને વેદે અથવા પાંચનો ક્ષય કરે. બેનો ઉપશમ કરે અને એકને વેદે સમકિતથી સમ્યજ્ઞાન વિશેષ નિર્મળ બને છે. આ સમકિત જીવને અસંખ્યાત વાર આવે છે. તેની સ્થિતિ જઘન્ય અંતર્મુહૂર્તની, ઉત્કૃષ્ટ ૬૬ સાગર અને ત્રણ ક્રોડ પૂર્વ અધિક. આ સમકિતમાં શંકાદિ દોષ ઉત્પન્ન થાય છે પણ તરત જ ખુલાસો કરીને દોષનું નિવારણ થાય છે એટલે સમકિત ચાલુ રહે છે.
(૪) વેદક સમ્યક્ત્વ : ક્ષયોપશમ સમકિતથી આગળ વધતાં અને ક્ષાયિક સમ્યક્ત્વ પ્રાપ્ત થતાં પહેલાં ફક્ત એક સમય વેદક સમકિતની પ્રાપ્તિ થાય છે. ક્ષયોપશમ સમતિનો સમકિત મોહનીયનો છેલ્લો હિસ્સો જે સમયે વેદીને ખપાવાય તે સમયે વેદક સમકિત હોય. આ સામકિત જીવને એક જ વાર આવે છે. કારણ કે તેને પામેલો જીવ તત્ક્ષણ અને અવશ્ય ક્ષાયિક સમ્યક્ત્વ પ્રાપ્ત કરે છે. વેદક સમકિતની સ્થિતિ માત્ર એક સમયની જ છે.
(૫) ક્ષાયિક સમ્યક્ત્વ : વેદક સમકિતના બીજા સમયમાં નિશ્ચય ક્ષાયિક સમ્યક્ત્વ પ્રાપ્ત કરે છે. ઉપરોક્ત સાતે પ્રકૃતિઓને પાણીથી બુઝાવેલા અગ્નિની જેમ સર્વથા ક્ષય કર્યા પછી પ્રાપ્ત થાય છે. આ સમકિત આવ્યા પછી જતું નથી. ક્ષાયિક સમકિતી ઉત્કૃષ્ટ ત્રીજે ભવે મોક્ષે જાય છે. નોંધ :- (૧) અનંતાનુબંધીનો ચોક અને ત્રણે મોહનીયનો ખુલાસો નીચે પ્રમાણે છે :
અનંત કાળથી જેનું બંધન આત્માની સાથે ચાલી રહ્યું છે તેવા ક્રોધ, માન, માયા અને લોભના તીવ્ર ઉદયને અનંતાનુબંધી ચોક કહે છે. આ ચોકડીને દૂર કર્યા વિના મિથ્યાત્વ મોહનીય, મિશ્રમોહનીય અને સમકિત મોહનીયનું બળ મંદ પડતું નથી. અર્થાત્ તેનો ક્ષય, ઉપશમ કે ક્ષયોપશમ થતો નથી.
|૨૭૪
Jain Education International
સમકિત અધિકાર
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005285 |
| Book Title | Jain Tattvasara |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Niranjanmuni, Chetanmuni |
| Publisher | Niranjanmuni |
| Publication Year | 2000 |
| Total Pages | 474 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 19 MB |