Jain Tattvasara

SR No.: 005285
Original Sutra Author: N/A
Author: Niranjanmuni, Chetanmuni
Publisher: Niranjanmuni
Publication Year: 2000
Total Pages: 474
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 19 MB

Page 255

જ્યોતિષી ઝાલરને આકારે દેખે, બાર દેવલોકના દેવો મૃદંગને આકારે દેખે. નવ રૈવેયકના દેવ ફૂલની છાબડીને આકારે દેખે. અનુત્તર વિમાનવાસી કુમારિકાના કંચુકીને આકારે દેખે. અને મનુષ્ય તિર્યંચ અવધિજ્ઞાનથી જાળીના આકારે અનેક પ્રકારે દેખે છે.
(૪) બાહ્યાભ્યતર દ્વાર : નારકી અને દેવતાને આત્યંતર અવધિજ્ઞાન હોય છે. તિર્યંચને બાહ્ય અવધિજ્ઞાન હોય છે. અને મનુષ્યને બાહ્યાભ્યતર બન્ને પ્રકારનું અવધિજ્ઞાન હોય છે.
(૫) અનાનુગામી અનુગામી દ્વાર : નારકી દેવતાને અનુગામી (સાથે આવે તેવું) જ્ઞાન હોય છે. અને મનુષ્ય તિર્યંચને અનુગામી તથા અનાનુગામી (જ્યાં ઉત્પન્ન થયું ત્યાં જ હોય તેવું) બંને પ્રકારનું જ્ઞાન હોય છે.
(૬) દેશથી સર્વથી દ્વાર : નારકી, દેવતા અને તિર્યંચને દેશથી (અપૂર્ણ) અવધિજ્ઞાન થાય છે, અને મનુષ્યને દેશથી તથા સર્વથી (પૂર્ણ) બંને પ્રકારનું અવધિજ્ઞાન થાય છે.
(૭) હીયમાન વર્ધમાન અવક્રિયા દ્વાર ઉત્પન્ન થયા બાદ અવધિજ્ઞાન ઘટતું જાય તે હીયમાન, વધતું જાય તે વર્ધમાન અને ઉત્પન્ન થતી વખતે હોય તેટલું જ રહે તે અવસ્થિત, નારકી દેવતાને અવસ્થિત અવધિજ્ઞાન હોય છે. અને મનુષ્ય તિર્યંચને ત્રણ પ્રકારનું હોય છે.
(2) પડિવાઈ અપડિવાઈ દ્વાર : ઉત્પન્ન થઈને ચાલ્યું જાય તે પ્રતિપાતી અને કાયમ રહે તે અપ્રતિપાતી અવધિજ્ઞાન. નારકી દેવતાને અપ્રતિપાતી અવધિજ્ઞાન હોય છે. મનુષ્ય તિર્યંચને બન્ને પ્રકારનું હોય છે.
(૪) મનઃ પર્યવજ્ઞાન : સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયના મનોગત ભાવને જણાવનારું જ્ઞાન. તેના બે ભેદઃ (૧) ઋજુમતિ : સામાન્ય રૂપે જાણે (૨) વિપુલમતિ : વિશેષ રૂપે જાણે દૃષ્ટાંત : કોઈએ મનમાં ઘટ ચિંતવ્યો તેને ઋજુમતિ વાળો ફક્ત ઘડો જ જાણશે. પણ વિપુલમતિવાળો ચિંતવેલો ઘડો, દ્રવ્યથી માટીનો, કાષ્ટનો ધાતુનો છે, ક્ષેત્રથી પાટલીપુત્રાદિમાં બનેલો છે, કાળથી શિયાળા કે ઉનાળામાં બનેલો છે અને ભાવથી ઘી, દૂધ આદિ ભરવાનો છે વગેરે વિગતવાર જાણે.
ઋજુમતિ તો પ્રતિપાતિ પણ હોય છે. પરંતુ વિપુલમતિવાળો અવશ્ય કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરે છે. મનઃ પર્યવજ્ઞાની (૧) દ્રવ્યથી રૂપી દ્રવ્યને જાણે
શ્રી જૈન તત્ત્વ સાર