Page Text
________________
(૨) ક્ષેત્રથી નીચે રત્નપ્રભા નરકનું ઉપરની નીચેનું નાનું પ્રતર, ઉપર જ્યોતિષીનું ઉપરનું તળીયું અને તિચ્છ અઢીદ્વીપ પ્રમાણે દેખે છે. (જમાં ઋજુમતિવાળો રા/ અંગુલ ઓછું દેખે છે.) (૩) કાળથી પલ્યોપમનો અસંખ્યાતમો ભાગ ભૂતકાળની અને પત્યનો અસંખ્યાતમો ભાગ ભવિષ્ય કાળની વાત જાણે છે. અને, (૪) ભાવથી સર્વ સંજ્ઞી જીવોના મનની વાત જાણે. મન:પર્યવજ્ઞાન કર્મભૂમિનાં, સંજ્ઞી, સંખ્યાતા વર્ષના આયુષ્યવાળા પર્યાપ્ત, સમ્યગ્દષ્ટિ, સંયતિ, અપ્રમાદી અને લબ્ધિવંત એટલા ગુણોના ધારક મનુષ્યને જ ઉત્પન્ન થાય છે.
અવધિજ્ઞાનથી મન:પર્યવજ્ઞાનની વિશેષતા : (૧) અવધિજ્ઞાનથી મનઃ પર્યવજ્ઞાનનું ક્ષેત્ર થોડું છે. પરંતુ વિશુધ્ધતા અધિક છે (૨) અવધિજ્ઞાન ચારે ગતિવાળાને થાય છે, પણ મન:પર્યવજ્ઞાન તો કેવળ મનુષ્ય ગતિમાં અપ્રમત્ત સાધુને જ થાય છે. (૩) અવધિજ્ઞાનથી જઘન્ય અંગુલના અસંખ્યાતા ભાગ જેટલું ક્ષેત્ર જાણે છે તથા અધિક પણ જાણે છે. પણ મનઃ પર્યવજ્ઞાન તો અઢી દ્વીપ પ્રમાણે જ હોય છે. (૪) જે રૂપી સૂક્ષ્મ પર્યાયોને અવધિજ્ઞાની જાણી શકતા નથી તેને મન:પર્યવજ્ઞાની જાણી શકે છે.
(૫) કેવળજ્ઞાનઃ સર્વથી નોઈદ્રિય આત્મ પ્રત્યક્ષ પ્રમાણનો એક જ ભેદ છે તે કેવળજ્ઞાન.
આ જ્ઞાન મનુષ્ય, સંજ્ઞી, કર્મભૂમિના, સંખ્યાત વર્ષાયુવાળા, પર્યાપ્તા, સમ્યગ્દષ્ટિ સંયતિ, અપ્રમાદી, અવેદી, અકષાયી, ચાર ઘાતી કર્મ વિનાશક, ૧૩માં ગુણસ્થાનકવર્તીને જ પ્રાપ્ત થાય છે, કેવળજ્ઞાનમાં સર્વ દ્રવ્ય, સર્વ ક્ષેત્ર, સર્વ કાળ અને સર્વ ભાવ હસ્તામલક પ્રકાશિત થાય છે. આ જ્ઞાન અપ્રતિપાતી હોય છે. અર્થાત્ કેવળજ્ઞાન પ્રગટ થયા પછી જઘન્ય અંતર્મુહૂર્તમાં અને ઉત્કૃષ્ટ ૮ વર્ષ ઊણા કોડ પૂર્વમાં અવશ્ય મોક્ષ પ્રાપ્તિ થાય છે.
(ર) અનુમાન પ્રમાણ : અનુમાનથી વસ્તુનું જ્ઞાન થાય તેના ત્રણ પ્રકાર: (૧) પૂવૅ (૨) સે સવૅ (૩) દિઠી સામ
(૧) પૂર્વે - તે કોઈનો પુત્ર બાલ્યાવસ્થામાં પરદેશ ગયો અને યુવાન થઈ પાછો આવ્યો ત્યારે તેની માતા તેની દેહાકૃતિ, વર્ણ, તિલ, મસાદિ પૂર્વના પ્રમાણે કરી તેને પિછાણે તે (૨) સે સવૅ - તેના ૫ ભેદ – (૧) કજેણે (૨) કારણેણં (૩) ગુણેણં (૪) અવયવયાણ (૫) આસરેણે તેમાં (૧) કજેણે - જે તે કાર્યથી જેમ મોરને કેકારવથી, હાથીને ગુલગુલાટ શબ્દથી, ઘોડાને
૨૩૬
નિક્ષેપ અધિકાર
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005285 |
| Book Title | Jain Tattvasara |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Niranjanmuni, Chetanmuni |
| Publisher | Niranjanmuni |
| Publication Year | 2000 |
| Total Pages | 474 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 19 MB |