Page Text
________________
(૧) સદ્ભાવ સ્થાપના : મૂળ જેવી વસ્તુ અથવા મનુષ્ય કે પ્રાણી હોય તે પ્રમાણે આબેહુબ, લક્ષણસઃ નિશાની, લંબાઈ, પહોળાઈ, જાડાઈ વગેરે બરોબર બનાવે, જેમ હાલ ફોટોગ્રાફ પાડે છે, છબી, પૂતળાં બનાવે છે, તેમ નજરે જોતાં જ તે વસ્તુ કે પ્રાણીનો તાદૃશ્ય ભાસ થાય એવી સ્થાપનાને સદ્ભાવ સ્થાપના કહે છે.
(૨) અભાવ સ્થાપના : મૂળ વસ્તુ કે પ્રાણીના જેવું રૂ૫, લંબાઈ, પહોળાઈ, આકાર વગેરે નહિ પણ મનઃ કલ્પિત જેમ આવ્યું તેમ કોઈ પણ વસ્તુઓનો સંયોગ મેળવી તે આકાર બનાવે. જેમકે ગોળ પથ્થરને તેલ સિંદુર લગાવી ભૈરવની હનુમાનની, ગણેશની મૂર્તિ સ્થાપે. એ રીતે વીસ પ્રકારના બબ્બે ભેદ ગણતાં સ્થાપના નિક્ષેપના કુલ ચાલીસ ભેદ થયા.
(૩) દ્રવ્ય નિક્ષેપઃ પ્રાણી કે પદાર્થ તો છે, પરંતુ તેમાં તેના નામ પ્રમાણે ગુણ નથી અથવા હજી સુધી ગુણ પ્રગટ થયા નથી તે • દ્રવ્ય નિક્ષેપ
તેના બે ભેદ છે
(૧) આગમથી : શાસ્ત્ર ભણે પણ તેનો કંઈ અર્થ સમજે નહિ. તેમ જ ઉપયોગ રાખ્યા વગર શૂન્ય ચિત્તથી અને પરિણામની ધારા બીજી તરફ રાખીને ભણે તેને “આગમથી દ્રવ્ય નિક્ષેપ કહે છે.
(૨) નોઆગમથી તેના ત્રણ ભેદ છે. (૧) “જાણગ શરીર દ્રવ્યાવશ્યક” જેમ કોઈ શ્રાવક આવશ્યક સૂત્ર (પ્રતિકમણ સૂત્રોના જાણપણાવાળો આયુષ્ય પૂરું કરી મરી ગયો. તેનું શરીર જીવરહિત પડ્યું છે. તેને એમ કહે કે, “આ શ્રાવક આવશ્યકનો જ્ઞાતા હતો. દૃષ્ટાંત - જેમાં ઘી ભરાતું હતું તેવા ખાલી ઘડાને દેખીને કહે કે “આ ઘડો ઘીનો છે.”
(૨) ભવિય શરીર દ્રવ્યાવશ્યક” : કોઈ શ્રાવકને ઘેર પુત્ર થયો, તે પુત્રને કહે કે “આ આવશ્યક સૂત્રનો જ્ઞાતા થશે.” દૃષ્ટાંત - સાવ કોરો ઘડો છે તેને જોઈને કહે કે “આ ઘીનો ઘડો થશે.”
(૩) “જાણગ ભવિય વ્યતિરિક શરીર દ્રવ્યાવશ્યક : એના વળી ત્રણ ભેદ (૧) લૌકિક (૨) કુકાવચનિક (૩) લોકોત્તર તે ત્રણનો વિસ્તાર વર્ણવે છે.
જે અર્થ ભાવ નિલેપનો પૂર્વરૂપ અથવા ઉત્તરરૂપ હોય અર્થાત્ એની પૂર્વ તથા ઉત્તર અવસ્થા રૂપ હોય તે દ્રવ્યનિક્ષેપ.
| ૨૨૬
૨૨૨
નિક્ષેપ અધિકાર
|
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005285 |
| Book Title | Jain Tattvasara |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Niranjanmuni, Chetanmuni |
| Publisher | Niranjanmuni |
| Publication Year | 2000 |
| Total Pages | 474 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 19 MB |