Page Text
________________
પ્રકરણ ૩... ચાર નિક્ષેપ
કોઈ પણ એક નામવાળી વસ્તુમાં ગુણનું કે અવગુણનું અવલોકન કરીને તેનું શુધ્ધ કે અશુધ્ધ સ્વરૂપ પ્રગટ કરવું તેને નિક્ષેપ કહે છે.
એવા નિક્ષેપ ચાર છે. (૧) નામ નિક્ષેપ (૨) સ્થાપના નિક્ષેપ (૩) દ્રવ્ય નિક્ષેપ (૪) ભાવ નિક્ષેપ
(૧) નામ નિક્ષેપ : જે કહેવાથી વસ્તુનો બોધ થાય તેને નામ કહે છે. તે નામ ત્રણ પ્રકારના હોય છે. (૧) યથાર્થ નામ : જેમકે ઉજ્જવલ હોવાથી હંસ, ચેતના યુક્ત હોવાથી ચૈતન્ય, સદૈવ જીવિત રહે તેથી જીવ, પ્રાણોનો ધારક હોવાથી પ્રાણી આ પ્રકારે નામ પ્રમાણે જેમાં ગુણ હોય તેને યથાર્થ નામ જાણવું (૨) અયથાર્થ નામઃ નામ પ્રમાણે જ્યાં ગુણ ન હોય જેમકે વ્યક્તિનું નામ હીરાચંદ, મોતીબાઈ, કચરાભાઈ વગેરે હોય છે પણ તે નામ પ્રમાણે ગુણ હોતા નથી (૩) અર્થશૂન્ય નામઃ જેનો કોઈ અર્થ ન થાય તેવું નામ- જેમકેવાજાંના અવાજ, પશુ પક્ષીઓના અવાજ, ખાંસી, છીંક, બગાસું વગેરે એ નામોનો કંઈ અર્થ થતો નથી.
=
(૨) સ્થાપના નિક્ષેપઃ જે વસ્તુ મૂલ વસ્તુની પ્રતિકૃતિ, મૂર્તિ અથવા ચિત્ર હોય = અથવા જેમાં મૂળ વસ્તુનો આરોપ કર્યો હોય તે. એના ૪૦ ભેદ છે. (૧) કડ્ડ કમ્મેવા = લાકડાની, (૨) ચિત્ત કમ્મેવા ચિત્રની, (૩) પોત કમ્મેવા = પોત (ચીડ)ની, (૪) લોપ કમ્મેવા = ખડી આદિના લેપનની (૫) ગંઠીમેવ દોરા દોરી વગેરેની ગાંઠોની, (૬) પૂરીમેવા = ભરત ભરીને અથવા ધાતુ ગાળી સંચામાં ભરી વસ્તુ બનાવે, (૭) વેઢીમેવા કોતરણી કરીને શૃંખલાદિના વેષ્ટનથી બનેલી (૮) સંઘાઈ મેવા કોઈ વસ્તુનો સંજોગ મેળવીને બનાવે તે, (૯) અખેવા = અકસ્માત્ કોઈ વસ્તુના પડવાથી આકાર બની જાય તે, તથા (૧૦) વરાહએવા ચોખા વગેરેથી બનેલી ઉક્ત ૧૦ પ્રકા૨ની વસ્તુની કોઈ મનુષ્ય પશુ, પક્ષી, દેવ તથા દ્વીપ, સમુદ્ર, મકાન બગીચા આદિની આકૃતિ બનાવે.
=
Jain Education International
=
-
તે ૧૦ પ્રકારના બબ્બે ભેદ છે. (૧) એગંવા = એક આકાર બનાવે, (૨) બહુવા = વિશેષ આકાર બનાવે. એ રીતે ૨૦ પ્રકાર થયા. એ વીસ સ્થાપના બે પ્રકારે થાય છે.
શ્રી જૈન તત્ત્વ સાર
=
For Private & Personal Use Only
|૨૨૫
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005285 |
| Book Title | Jain Tattvasara |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Niranjanmuni, Chetanmuni |
| Publisher | Niranjanmuni |
| Publication Year | 2000 |
| Total Pages | 474 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 19 MB |