Page Text
________________
નવ તત્વનું વર્ણન जीवाजीवा य बंधो य , पुनपावाऽसवो तहा। સંવો નિક્કર પવરવો, સને તહિયા નવા
(ઉત્તરા. આ. ર૮/૧૪) અર્થાત્ ઃ (૧) જીવ, (૨) અજીવ (૩) બંધ (૪) પુણ્ય (૫) પાપ (૬) આશ્રવ (૭) સંવર (૮) નિર્જરા (૯) મોક્ષ એ નવ તત્ત્વના જ્ઞાનનો જે સ્વભાવથી અર્થાત્ જ્ઞાનાવરણીય કર્મનો ક્ષયોપશમ થવાથી જાતિસ્મરણાદિ જ્ઞાનને પ્રાપ્ત કરી ગુર્નાદિના ઉપદેશ વિના સ્વભાવથી જાણે. અથવા ગુર્નાદિના ઉપદેશથી જાણે તે સમકિતી જાણવો. તત્ત્વનો જ્ઞાતા હોય તે જ સમકિતી થઈ શકે છે. અને સમકિત એ મોક્ષનું પ્રથમ પગથિયું છે. સમકિત વિના મોક્ષની પ્રાપ્તિ થતી નથી એટલા માટે મુમુક્ષુજનોએ પ્રથમ નવ તત્ત્વનું જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવું જ જોઈએ. તેથી અહીં નવ તત્વનું સ્વરૂપ નય નિક્ષેપાદિ સહિત દર્શાવવામાં આવ્યું છે.
(૧) જીવ તત્ત્વ
જીવ એ અનાદિ શાશ્વત પદાર્થ છે. જીવને કદી કોઈએ બનાવ્યો નથી. અર્થાત્ તે સ્વયંસિદ્ધ છે. સદાકાળ જીવિત રહે છે. તેથી તે જીવ કહેવાય છે. જેમ અગ્નિનો ગુણ પ્રકાશ તે અગ્નિથી ભિન્ન રહી શકે નહિ તેમ જીવનો ગુણ જ્ઞાન દર્શન તે જીવથી પૃથક ન હોય. સર્વ ભવ્ય ઇ જીવ કેવળજ્ઞાન કેવળદર્શનની સત્તાના ધારક છે. પણ જેમ વાદળાંથી આચ્છાદિત સૂર્યનો પ્રકાશ દબાઈ રહે છે તેમ કર્મ સહિત જીવના જ્ઞાન, દર્શન ગુણ જ્ઞાનાવરણીયાદિ કર્મ પુદ્ગલોથી ઢંકાઈ રહયાં છે.
છે આ ગાથામાં બંધતત્ત્વ ત્રીજું જણાવ્યું છે, અને ખરેખર બંધતત્ત્વ ત્રીજું જ જોઈએ. કારણ કે જીવ અને અજીવ બન્નેનો સંબંધ થવો તે બંધ છે. હાલમાં રૂઢિની પ્રબળતાથી તે આઠમું બોલાય છે. તેથી આ ગ્રંથમાં ઠેક ઠેકાણે આઠમું લીધું છે.
જ સમવાયાંગ સૂત્રમાં કહ્યું છે કે, મોહનીય કર્મની ૨૮ પ્રકૃતિમાંથી અભવ્ય જીવોને ર૬ પ્રકૃતિની જ સત્તા છે. સમકિત મોહનીય અને મિશ્ર મોહનીયની સત્તા નથી. એટલા માટે સમકિતની સત્તા ન હોવાથી કેવળજ્ઞાનની પણ સત્તા નહિ. આમ કેટલાંક માને છે. તત્ત્વ કેવળી ગમ્ય.
સૂત્ર ધર્મ અધિકાર
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005285 |
| Book Title | Jain Tattvasara |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Niranjanmuni, Chetanmuni |
| Publisher | Niranjanmuni |
| Publication Year | 2000 |
| Total Pages | 474 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 19 MB |