Page Text
________________
११६
ज्ञानविन्दुप्रकरणस्य
असद्भूतव्यवहारः स कथ्यते यः परद्रव्यस्य परिणत्या मिश्रितः । अर्थात् द्रव्यादेर्धर्माधर्मादेरुपचारत: उपचरणात् परपरिणतिश्लेषजन्यः परस्य वस्तुनः परिणतिः परिणमनं तस्य श्लेषः संसर्गस्तेन जन्यः परपरिणतिश्लेषजन्योऽसद्भूतव्यवहारः कथ्यते । स नवधा नवप्रकारो भवति । तथाहि - द्रव्ये द्रव्योपचारः १, गुणे गुणोपचारः २, पर्याये पर्यायोपचारः ३, द्रव्ये गुणोपचारः ४, द्रव्ये पर्यायोपचारः ५, गुणे द्रव्योपचारः ६, गुणे पर्यायोपचारः ७, पर्याये द्रव्योपचारः ८, पर्याये गुणोपचारः ९ ।
[ ४०१४९. पं० ३
18
द्रव्ये द्रव्योपचारो हि यथा पुद्गलजीवयोः ।
गुणे गुणोपचारश्च भावद्रव्याख्यलेश्ययोः ॥ ५ ॥
श्री जिनस्यागमे पुद्गलजीवयोरैक्यं - जीवः पुद्गलरूपः पुद्गलात्मकः । अत्र जीवोऽपि " द्रव्यम्, पुद्गलोऽपि द्रव्यम् । उपचारेण जीवः पुद्गलमय एवासद्भूतव्यवहारेण मन्यते । न तु परमार्थतः ।
-
गुणे गुणोपचारो यथा -:
- भावलेश्याद्रव्य लेश्ययोरुपचारः । भावलेश्या हि आत्मनोऽरूपी गुणः, तस्य हि यत् कृष्णनीलादिकथनं वर्तते तद्धि पुगलद्रव्यजगुणस्योपचारोऽस्ति । पर्याये कि पर्यायोपचारश्च यथा भवेत् ।
स्कन्धा यथात्मद्रव्यस्य गजवाजिमुखाः समे ॥ ६॥
पर्याये पर्यायस्य यथा - आत्मद्रव्यपर्यायस्य गजवाजिमुखाः पर्यायस्कन्धा उपचारादात्मद्रव्यस्य समानजातीयद्रव्यपर्यायास्तेषां स्कन्धाः कथ्यन्ते । ते चात्मपर्यायस्योपरि पुद्रलपर्यायस्योपचरणात् स्कन्धा व्यपदिश्यन्ते व्यवहारात् ।
द्रव्ये गुणोपचारच गौरोऽहमिति द्रव्यके । पर्यायस्योपचारश्च ह्यहं देहीति निर्णयः ॥ ७ ॥
'अहं गौर:' इति ब्रुवता अहमिति आत्मद्रव्यम्, तत्र गौर इति पुद्गलस्य उज्जवलताख्यो गुण उपचरितः ।
अथ द्रव्ये पर्यायोपचारः - 'अहं देही' इत्यत्र अहमिति आत्मद्रव्यम्, तत्र आत्मद्रव्यविषये देहीति देहभस्य अस्तीति देही । देहमिति पुद्गलद्रव्यस्य समानजातीय द्रव्यपर्याय 2 उपचरितः ।
गुणे द्रव्योपचारश्च पर्यायेऽपि तथैव च ।
गौर आत्मा देहमात्मा दृष्टान्तौ हि क्रमात्तयोः ॥ ८ ॥
Jain Education International
'अयं गौरो दृश्यते स चात्मा' - अत्र गौरमुद्दिश्य आत्मनो विधानं क्रियते यत्तविह गौरतरूपपुद्गलगुणोपरि आत्मद्रव्यस्योपचारपठनमिति ।
30 पर्याये द्रव्योपचारो यथा - 'देहमित्यात्मा' अत्र हि देहमिति देहाकारपरिणताना पुतलानां पर्यायेषु विषयभूतेषु चात्मद्रव्यस्योपचारः कृतः ।
गुणे पर्यायचारश्च मतिज्ञानं यथा तनुः ।
पर्याये गुणचारोsपि शरीरं मतिरिष्यते ॥ ९ ॥
गुणे पर्यायोपचारः यथा - मतिज्ञानं तदेव शरीरं शरीरजन्यं वर्तते ततः कारणादत्र
* मतिज्ञानरूपात्मक गुण विषये शरीररूपपुद्गलपर्यायस्योपचारः कृतः ।
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005269 |
| Book Title | Gyanbindu |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | Bhuvanbhanusuri |
| Publisher | Andheri Jain Sangh |
| Publication Year | |
| Total Pages | 350 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 20 MB |