Page Text
________________
કેવલભેદભેદ ચર્ચા मत्युपयोगवत्केवलोपयोगस्य द्विरूपत्वमित्येकदेशिनः
(१४.५) मतिज्ञानादेः क्रम इव केवलस्याऽक्रमेऽपि सामान्यविशेषाऽजहद्वृत्त्ये कोपयोगरूपतया ज्ञानदर्शनत्वमित्येकदेशिमतमुपन्यस्यति
'दसणमुग्गहमेत्त' घडोत्ति निव्वन्नणा हवइ नाण । जह इत्थ केवलाण वि विसेसणं इत्तियं चेव' ।। (सन्मति० २ २१) ।
(१४६) अवग्रहमात्र मतिरूपे वोधे दर्शनम् , इद तदित्यव्यपदेश्यम् , घट इति निश्चयेन वर्णना तदाकाराभिलाप' इति यावत , कारणे कार्योपचाराच घटाकाराभिलापजनक घटे मतिज्ञानमित्यर्थः । यथाऽत्रैवं तथा केवलयोरप्येतावन्माण विशेषः । एकमेव केवल सामान्यांशे दर्शनं विशेषांशे च ज्ञानमित्यर्थः ।
અહીં ગ્રંથકારનું તાત્પર્ય જણાવતા ઉપાધ્યાયજી મહારાજ કહે છે કે જેમ જ્ઞાનમાં ચાક્ષુષજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન વગેરેની ગણના કરી છે તે જ રીતે કેવળની પણ જ્ઞાનમથે ગણના કરી હોવાથી તે જ્ઞાનરૂપ છે. તેમજ દર્શનમબે પણ ગણના કરાયેલી હોવાથી દર્શનરૂપ પણ છે. સારાંશ જ્ઞાન અને દર્શન મ માત્ર પરિભાષાના ભેદથી ભેદ છે. પરિભાષા એટલે ગણના (=વિવક્ષા).
[અવગ્રહરવરૂપ દશનવાદી એકદેશી મત ] (૧૪૫ અને ૧૪૬) હવે સંમતિ થકારે દર્શાવેલા એકદેશીના મતનું નિરૂપણ ચાલુ થાય છે. તેનો મત એ છે કે મતિજ્ઞાનાદિ ઉપયોગ જેમ કમિક છે તેમ કેવળોપાગમાં કઈ કમિકતા છે નહિ પરંતુ કેવલીને એક જ ઉપયોગ સામાન્યથી અજહદવૃત્તિ રૂપ હોવાથી દર્શનાત્મક, અને “વિશેષશ્રી અજહદવૃત્તિ રૂપ હોવાથી જ્ઞાનાત્મક છે. અજહવૃત્તિ એટલે કેવલીને ઉપગ સામાન્ય કે વિશેષથી સર્વથા અસ્કૃષ્ટ હેતે નથી સદાને માટે સામાન્ય –વિશેષ ઉભયથી સંકીર્ણ જ હોય છે. આ એકાદશીમતનું સ્વરૂપ છે. હવે સંમતિકાર તેનું નિરૂપણ કરે છે–
દર્શન અવગ્રહમાત્ર રવરૂપ છે, જ્યારે જ્ઞાન “ઘર” એવા નિશ્ચયથી ગર્ભિત વર્ણના સ્વરૂપ છે. અહી જેમ આ પ્રમાણે છે, કેવળમાં પણ એટલી જ વિશેષતા છે.”
આની સ્પષ્ટતા કરતા ઉપાધ્યાયજી મહારાજ કહે છે કે મતિરૂપ બેધમાં દર્શન તે માત્ર અવહરવરૂપ છે. “આ કે “પેલું” એ જાતનો શબ્દપ્રયોગ ત્યાં થઈ શકે તેમ હોતો નથી. મતિજ્ઞાન “ઘટક' એવા નિશ્ચયપૂર્વક થતી વર્ણના સ્વરૂપ છે. વર્ણના એટલે તે તે આકારનો અભિલા૫ અર્થાત્ શબ્દોચ્ચાર. જો કે મતિજ્ઞાનનું કાર્ય શબ્દોચ્ચાર છે પરંતુ કારણમાં કાર્યને ઉપચાર થઈ શકે છે માટે અહીં ફલિતાર્થ એ છે કે ઘટાકાર એવા અભિલાપનો જનક જે ઉપગ તે જ ઘટસંબંધિ મતિજ્ઞાન છે. સારાંશ જે મતિરૂ પાધિ સામાન્ય પશિ છે તે દર્શનરૂપ છે અને જે વિશેષસ્પશિ છે તે જ્ઞાનરૂપ છે. જે રીતે મતિજ્ઞાનમાં, તે જ રીતે બને કેવળ ઉપયોગમાં આટલા માત્રથી જ ભેદ છે કે એક જ કેવળોપયોગ સામાન્ય દર્શનરૂપ છે અને વિશેષાંશે જ્ઞાનરૂપ છે.
૨. દ્રો ૨. શ્રાવ રૂચઃ શ્રા તા રૂ. અત્ર “રાત્રે તથા રૂતિ સાધુ માતિ(રૂતિ સુલઢાઢ:) !
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005269 |
| Book Title | Gyanbindu |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | Bhuvanbhanusuri |
| Publisher | Andheri Jain Sangh |
| Publication Year | |
| Total Pages | 350 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 20 MB |