Page Text
________________
૧૫૪
જ્ઞાનબિંદુ अमेदपक्षे एव सर्वशतासंभवस्य समर्थनम् --
(१२३) अस्मिन्नेव वादे केवलिनः सर्वज्ञतासम्भव इत्याह"जइ सव्वं सायारं जाणइ एक्कसमएण सव्वण्णू ।
जुज्जइ सयावि एवं अहवा सव्वं न जाणाइ ॥” (सन्मति० २/१०)
(१२४) यदि सर्व सामान्यविशेषात्मकं जगत् साकारं तत्तज्जातिव्यक्तिवृत्तिधर्मविशिष्टम् , साकारमिति क्रियाविशेषणं वा-निरवच्छिन्नतत्तज्जातिप्रकारतानिरूपिततत्तद्व्यक्तिविशेष्यतासहितं
[ યુગપ૬ ઉપગઢયવાદની સમાલોચના ] સમ્મતિ ગાથાના ઉત્તરાર્ધની અવતરણિકા રૂપે ઉપાધ્યાયજી, મલવાદી મહારાજની આશંકા રજુ કરતા કહે છે કે
આશંકા - ઉપર જે બધી મુશ્કેલી દર્શાવી તે કમિકોપયોગ પક્ષમાં લાગુ થાય છે. તે પછી એક સાથે બે ઉપયોગ માની લઈએ તો શું વાંધે? ગાથાની તૃતીયપાદમાં ગ્રંથકારે પોતે જ આ (મલવાદિની) આશંકા રજુ કરતા કહ્યું છે કે “બનેની ઉત્પત્તિ એકસાથે જ થતી હેવી જોઈએ.
સમાધાન :- અભિનેપગવાદી સંમતિગ્રંથકાર સિદ્ધાંતરૂપે જવાબ આપતા કહે છે કે-એટલું જાણું રાખે કે બે ઉપગ એકસાથે હોતા નથી. કારણ કે કેવળજ્ઞાન પતે જ સામાન્ય અને વિશેષ સકળ પદાર્થના બોધરૂપ છે. કહેવાનું તાત્પર્ય એ જ છે કે જે જ્ઞાન છે તે જ દર્શન છે. (કેવળજ્ઞાન અને કેવળદર્શન બે જુદા તો નથી.) અન્ય સ્થળે પણ દેખાય છે કે જ્યારે બે વિષયના જ્ઞાનની સામગ્રી એકસાથે ઉપસ્થિત થાય ત્યારે એ બનેને વિષય કરનારું એક જ સમૂહાલમ્બનાત્મક જ્ઞાન ઉત્પન્ન થાય છે. તો પછી કેવળ-અવસ્થામાં, અન્યત્ર અદષ્ટ એવી કલ્પના કરવાની જરૂર શું? તાત્પર્ય, સામાન્યરૂપ વિષય અને વિશેષરૂપ વિષય, બન્નેના બેધની સ્વસ્વાવરણક્ષયરૂપ સામગ્રી એકસાથે ઉપસ્થિત થતી હોવાથી સામાન્ય વિશેષ-ઉભયવિષયક એક જ ઉપગ કેવલિ–અવસ્થામાં માનવે જોઈએ.
[ અભેદપક્ષમાં જ સર્વજ્ઞતાની ઉપપત્તિ ] (૧૨૩ અને ૧૨૪) અભેદપક્ષમાં જ કેવલી સંપૂર્ણ પણે સર્વજ્ઞ હોવાનું ઘટી શકે છે. તે હવે દર્શાવે છે. “શરૂ ન સાચા'....” ઈત્યાદિ, અર્થ – આ ગાથામાં નાનારિ’ પછી “વૃત્તિ ર’ એટલું અધ્યાહાર સમજવું. સર્વજ્ઞ પુરુષ એકસમયે બધું જ એટલે કે સામાન્ય-વિશેષાત્મક આખું જગત સાકારપણે જાણે અને જુએ તે સદાકાળ તેમનામાં સર્વજ્ઞતા અને સર્વદર્શિતા ઘટે. અહીં સાકાર શબ્દને એક અર્થ એ છે કે સામાન્ય -વિશેષાત્મક આખા જગને સકળ જાતિથી વિશિષ્ટ અને તે તે વ્યક્તિમાં રહેલા સકળ ધર્મથી વિશિષ્ટ જાણે. (સાકાર પદ સર્વના વિશેષણરૂપે ગ્રહણ કર્યું) બીજા . અર્થમાં સાકારપદને ક્રિયાવિશેષણરૂપે ગ્રહણ કર્યું છે. કેવલી આખા જગતનું, પૃથફ
પૃથફ સકળજાતિનિષ્ઠનિરવચ્છિન્નપ્રકારતાથી નિરૂપિત પૃથફ પૃથફ સકળ વ્યક્તિનિષ્ઠ વિશેષતાશાલી જ્ઞાન કરે તે સર્વજ્ઞ કહેવાય. તાત્પર્ય એ છે કે કેવલિનું જ્ઞાન ઘટત્વ
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
Jain Education International
| SR No. | 005269 |
| Book Title | Gyanbindu |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | Bhuvanbhanusuri |
| Publisher | Andheri Jain Sangh |
| Publication Year | |
| Total Pages | 350 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 20 MB |