Page Text
________________
જતું
કેવલભેદભેદચર્ચા चोऽयर्थः । न केवलं 'केवली णं भंते इमं रयणप्पमं पुढविं' इत्यागुक्तसूत्रयथाश्रुतार्थानुपपत्तिमात्रमिति भावः । न च द्रव्यापेक्षयाऽपर्यवसितत्वम्', द्रव्यविषयप्रश्नोत्तराश्रुतेः । न च "अर्पितानर्पितसिद्धेः” (तत्त्वार्थ सू० ५/३१) इति तत्त्वार्थ सूत्रानुरोधेन द्रव्यार्पणयाऽश्रुतयोरपि तयोः कल्पनं युक्तम् अन्यथा पर्यायाणामुत्पादविगमात्मकत्वात् भवतोऽपि कथ तयोरपर्यवसानता ? इति पर्यनुयोज्यम् ; यद्धर्मावच्छिन्ने क्रमिकत्वप्रसिद्धिः, तद्धर्मावच्छिन्ने अपर्यव. યેગવાદમાં તે પ્રથમ સમયે ઉત્પત્તિ, બીજા સમયે ક્ષય, વળી ત્રીજા સમયે ઉત્પત્તિ, ચોથા સમયે ક્ષય,- આ ક્રમ ચાલી રહ્યો છે તે પછી કેવળજ્ઞાનદર્શનનું અપર્યવસિતપણું રહ્યું કયાં? તેથી કોપગવાદીઓ જે સૂત્ર આશાતનાથી ડરતા હોય તે તેઓએ “સાદિ–અપર્યવસિત પ્રતિપાદક સૂત્ર ઉપર લક્ષ આપવું જોઈએ. ગાથામાં જ શબ્દ બપિ શબ્દના અર્થમાં જાણવો. કહેવાને ભાવ એવો છે કે કોપગવાદીઓએ “ગરી જો તે રચTEqમં પુવ.....ઈત્યાદિ પૂર્વોક્ત સૂત્રને જે અર્થ કર્યો છે તેમાં જે અનુપત્તિ રહેલી છે માત્ર તેના ઉપર જ નહિ, કિન્તુ સાદિ–અપર્યવસિતતા પ્રતિપાદક સૂત્ર ઉપર પણ લક્ષ દેવાની જરૂર છે. પૂર્વપક્ષી જો એમ કહે કે દ્રવ્યની અપેક્ષાએ અપર્યવસિતપણું માનવાથી મૂત્ર સાથે કોઈ વિરોધ રહેતું નથી–તો એ બહુ ઠીક નથી. કારણ કે સૂત્રકારે સાક્ષાત્ દ્રવ્યની અપેક્ષાએ સાદિ-અપર્યાવસિતપણાને પ્રશ્ન અને ઉત્તર કહ્યા નથી.
પૂર્વપક્ષ – સાક્ષાત્ ભલે ન કહ્યું હોય પરંતુ તત્વાર્થસૂત્રમાં જે કહ્યું છે કે “કર્ષિતાનર્વિરસિદ્ધ (અર્થાત પદાર્થની જે નયથી ઉ૫પત્તિ થતી હોય તે નથી અર્પણા=વિવક્ષા, અને જે નયથી ઉપપત્તિ ન થતી હોય તે નયથી અનપણા=અવિવક્ષા કરવાથી અભીષ્ટ અર્થની સિદ્ધિ થાય છે.) તેને અનુસરીને અહીં દ્રવ્યનયની અપણાથી પ્રશ્નોત્તર ન કહ્યા હોય તે પણ તેની તે રીતે કલ્પના કરવી વાજબી છે. જે તમે અહીં દ્રવ્યનયની અર્પણને વાજબી નહિ માને તે પર્યાય રૂપ કેવળજ્ઞાન અને કેવળદર્શન તે ઉત્પાદ-વિનાશશીલ હોવાથી, તમારા મતે પણ અપર્યાવસિતપણું કઈ રીતે ઘટશે?
ઉત્તરપક્ષ:- આવો પ્રશ્ન કરવાની જરૂર નથી. કારણ કે કેવળજ્ઞાન અને કેવળ દર્શનને ક્રમિક માનશે તે તેમાં અપર્યાવસિતત્વને અન્વય કરવા માટે જે પ્રકારની આકાંક્ષા હોવી જોઈએ એ જ રદબાતલ થઈ જશે. કારણ કે આ નિયમ છે કે જે ધર્મથી અવચ્છિન્ન વસ્તુમાં કમિકતા પ્રસિદ્ધ હોય, તે ધર્મથી અવચ્છિન્ન વસ્તુમાં અપર્યાવસિતત્વના અન્વયની આકાંક્ષા રહેતી નથી. દા. ત. ઋજુત્વ-વક્રત્વ, આ બને વસ્તુમાં ક્રમિકતા પ્રસિદ્ધ છે. (કારણ કે વસ્તુમાં સરળતા હોય ત્યારે વક્રતા ન હોય, અને જ્યારે વકતા હોય ત્યારે સરળતા ન હોય.) તેથી ઋજુત્વ–વકૃત્વમાં અપર્યવસિતત્વને અવય કરવા એગ્ય આકાંક્ષા રહેતી નથી, જે તે રહેતી હોય એવું માનીએ તે
જુ-વકત્વ અપર્યવસિત છે' આવા પ્રયોગની આપત્તિ આવશે. (અર્થાત્ આવા , ૧, તરવું ના ઢ તાં
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005269 |
| Book Title | Gyanbindu |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | Bhuvanbhanusuri |
| Publisher | Andheri Jain Sangh |
| Publication Year | |
| Total Pages | 350 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 20 MB |