Gyanbindu

SR No.: 005269
Original Sutra Author: Yashovijay Upadhyay
Author: Bhuvanbhanusuri
Publisher: Andheri Jain Sangh
Total Pages: 350
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 20 MB

Page 157

જ્ઞાન: દુ
(૬૦) તે च व्याख्यातारस्तीर्थकराशातनाया अभीवः = तीर्थकरमाशातयन्तो न विभ्यतीति यावत् । एवं हि निःसामान्यस्य निर्विशेषस्य वा वस्तुनोऽभावेन न किञ्चिज्जानाति केवली न किञ्चित्पश्यति इत्यधिक्षेपस्यैव पर्यवसानात् । न च अन्यतर मुख्योपसर्जनविषयतामपेक्ष्योभयग्राहित्वेऽपि उपयोगक्रमाऽविरोधः, मुख्योपसर्जनभावेन उभयग्रहणस्य क्षयोपशमविशेषप्रयोज्यत्वात्, केवलज्ञाने छद्मस्थज्ञानीययावद्विषय तोपगमे अवग्रहादिसङ्कीर्णरूपप्रसङ्गात् । उक्तसूत्रस्य तु न भवदुक्त एवार्थः किन्तु अयं - केवलीमां रत्नप्रभां पृथिवीं यैराकारादिभिः વિશેષને સ્પર્શે છે અને દન સામાન્યને) તે જ રીતે પ્રતીતિઓના પણુ આ સ્વભાવ છે કે એક સાથે અનેકસંખ્યામાં ઉત્પન્ન થવું નહિ. અર્થાત્ ક્રમશઃ ઉત્પન્ન થવું. [ ક્રમવાદના નિષેધ-દિવાકરસૂરિ]
(૧૧૦) દિવાકરસૂરિજી મહારાજનુ કહેવુ છે કે મિક ઉપયાગવાદનું ઉપરાક્ત રીતે પ્રતિપાદન કરનારા વ્યાખ્યાતાએ તીર્થંકરની આશાતનાથી અભીરુ છે. અર્થાત્ તીર્થંકરની આશાતના કરતા તેઓ ડરતા નથી. તેએ આશાતના કરી રહ્યા છે તેમ માનવાનુ કારણ એ છે કે ક્રમિક ઉપયાગવાદનું પ વસાન, ‘કેવલી કશું જ જાણતા નથી અને કશું જ દેખતા નથી' એવા આશપમાં થાય છે. આવા આરેાપ એટલા માટે કે—ક્રમિક ઉપયાગવાદી કહે છે કે કેવળજ્ઞાન ફક્ત વિશેષગ્રાહી છે, અને કેવળ દન ફક્ત સામાન્યગ્રાહી છે. પણ આવું તા જ કહી શકાય જે સામાન્ય અને વિશેષ બન્ને સ્વતંત્રપણે પૃથક્ પૃથક્ પ્રસિદ્ધ હાય, જૈન દર્શનમાં તે વસ્તુમાત્ર સામાન્યવિશેષઉભયાત્મક છે. અર્થાત્ સામાન્યવિનિમુક્ત એવા વિશેષ પટ્ટા, અને વિશેષવિનિમુક્ત એવા સામાન્ય પટ્ટાથ જૈન દર્શનના મતે છે જ નહિ. તેા પછી કેવલી શુ' જાણે, અને શું દેખે ?
જો એમ કહેા કે- કેવળજ્ઞાન માત્ર વિશેષગ્રાહી અને કેવળદન માત્ર સામાન્યગ્રાહી છે એવુ... અમે માનતા નથી કિન્તુ અમે તે બન્નેને ઉભયગ્રાહી માનીએ છીએ. પણ તે એ રીતે કે કેવળજ્ઞાનમાં મુખ્યરૂપે વિશેષાત્મક વિષય અને ગૌણુરૂપે સામાન્યાત્મક વિષય ભાસે છે જયારે કેવળદર્શીનમાં એનાથી ઉલટુ' છે. હવે આ રીતે ઉલટસુલટપણે ઉભયગ્રાહિત્વ માનીએ તા પણ ક્રમિક ઉપયેાગવાદ સાથે કાઈ વિરાધ આવતા નથી. તેમજ પૂર્વોક્ત આરેાપનું પણ નિરાકરણ થઈ જાય છે.”—તા આ વાત પણ ખરાબર નથી. કારણ કે ગૌણુ–મુખ્ય ભાવે સામાન્યવિશેષ ઉભયના ગ્રહણમાં વિશિષ્ટ પ્રકારના ક્ષયેાપશમ કારણીભૂત છે. તાત્પર્ય એ છે કે વિશેષનિષ્ઠ મુખ્યવિષયતાશાલિત્ય અને સામાન્યનિષ્ઠ મુખ્ય વિષયતાશાલિવ અનુક્રમે ક્ષાયેાપમિક જ્ઞાન અને દર્શનમાં જ હેાય છે, કેવળજ્ઞાન તા ક્ષાયિક છે. છદ્મસ્થ જ્ઞાનમાં જે જે પ્રકારની વિષયતા હોય તે બધી જ જો કેવળ જ્ઞાનમાં પણ માનવાની હાય તેા કેવળજ્ઞાનમાં અવગ્રહની જેમ અવ્યક્તવિષયતા, ઈહાની જેમ સાધ્યાય વિષયતા, અપાયની જેમ સિદ્ધવાવિષયતા અને ધારણાની જેમ દૃઢત્વાખ્યવિષયતા વગેરે અનેક વિષયતાઓ માનવી પડશે. એટલે કેવળજ્ઞાનમાં અવગ્રહરૂપતા, ઇહારૂપતા વગેરે અનેકરૂપતાનુ સંકીણું પણું (સાંકય) પ્રસક્ત થશે.
૧૪૦