Page Text
________________
કેવલજ્ઞાન-દર્શનચર્ચા
(१०३) एतच्च तत्त्वं सयुक्तिकं सम्मतिगाथाभिरेव प्रदर्शयामः । "मणपज्जवनाणतो नाणस्स य दरिसणरस य विसेसो ।
छाद्मस्थिकज्ञानदर्शनयोरेव क्रमवर्तित्वम् -
केवलनाणं पुण दंसणंति नाणंति य समाणं || ” ( सम्मति० २ / ३) (१०४) युगपदुयोगद्वयाभ्युपगमवादोऽयम् - मनःपर्यायज्ञानमन्तः = पर्यवसानं यस्य स तथा, ज्ञानस्य दर्शनस्य च विश्लेषः = पृथग्भाव इति साध्यम् । अत्र च छद्मस्थोपयोगत्वं हेतुर्द्रष्टव्यः । तथा च प्रयोगः चक्षुरचक्षुरवधिज्ञानानि चक्षुरचक्षुरवधिदर्शनेभ्यः पृथक्कालानि, छद्मरथोपयोगात्मकज्ञानत्वात् श्रुतमनःपर्यायज्ञानवत् । वाक्यार्थविषये श्रुतज्ञाने, मनोद्रव्यविशेषालम्बने 'मनःपर्यायज्ञाने चाऽदर्शनस्वभावे रमत्यवधिजाद्दर्शनोपयोगाद् भिन्नकालत्वं प्रसिद्धमेवेति टीकाकृतः । જિ હાય છે. એટલે કેવળજ્ઞાનક્ષત્વ એ વ્યાપ્ય થયુ અને સ્વસમાનાધિકરણદર્શનક્ષણાવ્યવહિતાત્તરત્વ એ વ્યાપક થયુ... જિનભદ્રગણિ મહારાજ આવે વ્યાપ્ય-વ્યાપકભાવ માને છે. પરંતુ બાકીના બે વાદીએ તે સ્વીકારતા નથી.
પ્રશ્ન : અહીં સ્વસમાનાધિકરણ કેવળદર્શન એમ નહી' કહેતાં માત્ર સ્વસમાના ધિકરણ દન એમ કેમ કહ્યું ?
મ
ઉત્તર : પ્રથમક્ષણનું' કેવળજ્ઞાન, છદ્મસ્થપણાની ચરમક્ષણમાં જે કેાઈ છામસ્થિક દર્શન ઉપયાગ વિદ્યમાન હોય, તેનું ઉત્તરવતિ અવશ્ય હૈાય છે. પરંતુ કેવળ દર્શનનું અવ્યવહિત ઉત્તરવતિ` હતુ` નથી. (કારણ કે કેવલી અવસ્થાની પ્રથમક્ષણે હુ‘મેશાં કેવળજ્ઞાન ઉત્પન્ન થાય છે. અને તેની પૂર્વે છદ્મસ્થપણામાં કેવળદન હેાતું નથી.) એટલે વ્યાપ્ય—વ્યાપકભાવ ખડિત થાય છે. તે ન થાય એટલા માટે સ્વસમાનાધિકરણ કેવળદર્શીન એમ કહેવાને બદલે સ્વસમાનાધિકરણ દર્શીન એટલું જ કહ્યું' છે.
(૧૦૩) હવે આ વિપ્રતિપત્તિઓમાં યુક્તિસ`ગત તથ્ય શું છે તે ઉપાધ્યાયજી મહારાજ સમ્મતિગ્રંથની ખીજા કાંડની ત્રણ થી તેત્રીસ ગાથાઓ દ્વારા જ યુક્તિએ સહિત જણાવે છે. ગાથા ૩ જી-અર્થ-જ્ઞાન અને દર્શનના વિશ્લેષ મન:પર્યાવજ્ઞાન સુધી હાય છે. કેવળજ્ઞાન તેા દનરૂપ કે જ્ઞાનરૂપ એક જ છે. [એક સાથે એ ઉપયાગ પ્રતિપાદક મત]
(૧૪) યુગપદૃ એ ઉપયેાગના સ્વીકાર કરનારા વાદીઓના મત આ પ્રમાણે છે—જ્ઞાન અને દર્શીનના વિશ્લેષ અર્થાત્ પૃથભાવ મન:પર્યાયજ્ઞાનાન્ત એટલે કે મન:પર્યાયજ્ઞાન એ છે અન્ત (એટલે કે) પ`વસાન (=છેડા) જેનેા એવા છે. તાપ, જ્ઞાન અને દનના પૃથભાવ (ભિન્નકાલીનતા) મન:પર્યાયજ્ઞાન સુધી હોય છે. આ સાધ્યના નિર્દેશ થયા. અહી. છદ્મસ્થઉપયાગત્વ તે હેતુ જાણવા. અનુમાનના પ્રયાગ આ પ્રમાણે છે.——ચાક્ષુષજ્ઞાન, અચાક્ષુષજ્ઞાન, (ચક્ષુભિન્ન ઇન્દ્રિયાદિથી થતું મતિજ્ઞાન) અને અવધિજ્ઞાન આ ત્રણે ચક્ષુદન અચક્ષુદČન અને અવધિદર્શનથી ભિન્ન કાળમાં હાય છે કારણ કે એ ત્રણ જ્ઞાન છદ્મસ્થના જ્ઞાનાપયેાગ રૂપ છે. દા. ત. શ્રુતજ્ઞાન કે ૬. યાયે વાર્તા 7 | ૨. ધિજ્ઞાનો અમૈં ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005269 |
| Book Title | Gyanbindu |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | Bhuvanbhanusuri |
| Publisher | Andheri Jain Sangh |
| Publication Year | |
| Total Pages | 350 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 20 MB |