________________
દાન, અમૃત અને ઝેર, ક્ષમા, સૌન્દર્ય, આકર્ષણ, તપ, ત્યાગ, શ્રદ્ધા, સત્સંગ, આત્મશક્તિ, આધ્યાત્મિકતા, વૈરાગ્ય, સ્નેહ, વાત્સલ્ય, કર્મનો મહાનિયમ, સંસારની ગતિ આપદા, સમત્વયોગી, જ્ઞાની, ભક્ત અને ભક્તિ, ધર્મયુદ્ધ, રાજાશાહી, લોકશાહી, સમાજધર્મ, વ્રત, વ્યવહાર અને ધર્મ, ન્યાય, બ્રહ્મચર્ય, નો અહિંસા, સત્ય વગેરે વિષયો-કાવ્ય વાણીમાં સ્થાન પામ્યા છે. તેમાં એમની સુધારક વિચારધારાનો પ્રભાવ જોવા મળે છે. આ વિષયો ગીતાને અનુરૂપ આત્માના ઉદ્ધાર માટે ઉપકારક છે. તેમ છતાં કવિએ રાષ્ટ્રની શાંતિ માટે પણ વિવિધ વિચારો પ્રગટ કર્યા છે. “સમાજદર્શન” નામને સાર્થક કરતી આ ગીતા કદાચ મુમુક્ષુ પદ આપવામાં ઉપયોગી ન નીવડે પણ જીવનશુદ્ધિ દ્વારા આત્મશુદ્ધિનો મહાન ઉપકારક માર્ગ દર્શાવીને મોક્ષ માર્ગના યાત્રી થવાના ઘડતરમાં અનન્ય ફાળો આપે તેવી અદ્ભુત શક્તિસંપન્ન ગીતા છે.
વિશેષ પરિચય તો કવિના શબ્દોમાં જ થઈ શકે તેમ છે. કવિએ વર્ણનનો આશ્રય ન લેતાં વિવિધ વિષયોને સ્પર્શતા વિચારો દર્શાવ્યા છે. એટલે ચિંતાનાત્મક પદ્ય તરીકે પણ આત્મજાગૃતિમાં સંસ્કાર સિંચન કરે તેમ છે.
ધર્મ આંતરિક સદા શાંતિ, ધર્મનું મુખ્ય એ ફળ; આબાદી તો વધે બાહ્ય, પાકતાં કાળનું બળ. પ્રતિદાન નથી શબ્દ, ધર્મના શબ્દકોશમાં; પ્રતિદાન વિના જેમ, મળે સુખ અનંત ત્યાં. રૂડા કર્તવ્યનો ચેપ, ચોમેર શીદ ન ફેલતો; જો સદ્ધર્મે ફના થવું, એ મંત્ર અમલી થતો !
ધર્મનાં અંગો
(૧) અહિંસા હિંસાનાં સૌ સ્વરૂપોથી, અહિંસા સર્વથા ચઢે; કિંતુ કાયરતાથી તો, શસ્ત્રી સામનો ચઢે. શાસ્ત્ર યુદ્ધની પૂંઠેય, અહિંસા નિત્ય જોઈશે; નહિ તો હિંસ્ત્ર યુદ્ધોથી, સંસ્કૃતિ લુપ્ત થઈ જશે.
હિંસાને ના કદી ભાઈ વિધેય માનશો તમે; - ૧૬૮
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
