Jain Darshan

SR No.: 005255
Original Sutra Author: N/A
Author: T K Tukol, Chitra P Shukl
Publisher: Sardar Patel University Vallabh Vidyanagar
Publication Year: 1978
Total Pages: 288
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 11 MB

Page 82

પ્રકરણ ૬ જીવ અથવા જીવ વિષેનો સિદ્ધાંત તત્ત્વવિદ્યામાં, દર્શનના જુદા જુદા યુગ અને અવસ્થાઓથી મનુષ્ય આત્મા અને અનાત્માનું નિરીક્ષણ કરતો આવ્યો છે. એમાંના ગમે તે એકમાં તે દેવત્વનું આરોપણ કરતો આવ્યો છે અથવા બે વચ્ચે સમાધાન શોધતે આવ્યો છે. તેણે વેદાનતીઓનાં બ્રહ્મ જેવાં એક તત્ત્વની કલ્પના કરી કે ભૌતિકવાદીઓની જેમ પદાર્થની કલ્પના કરી, કે સાંખ્યની માફક બે તત્ત્વોની કલ્પના કરી. જૈન ધર્મ સામાન્ય બુદ્ધિને આધારે આ પ્રશ્નો ઉકેલ કરે છે. તેના સત્યની પ્રતીતિ દરેક જણ પોતાની જાતે કરી શકે છે.
- આગળ આપણે જોયું તે પ્રમાણે જૈન વિચારકો જીવ અને અજીવ એવા સ્વતંત્ર પ્રકારોમાં વિશ્વનું વિભાજન કરે છે. આ બંને દ્રવ્યો નિત્ય, અસુષ્ટ અને સહ-અસ્તિત્વ ધરાવતા છે. આ વિભાજન તર્કયુક્ત, સંપૂર્ણ અને નિર્વિવાદ છે.
દરેક ધર્મનો સૂર એક જ છે : ‘તને પિતાને જાણ.’ તેથી આત્મદર્શનને જીવનનું લક્ષ્ય બનાવવા આદેશ આપતાં પ્રત્યેક દર્શનને મુખ્ય વિષય છે આત્મા. કોઈક તેને પુરુષ પણ કહે છે. બધાં જ હિંદુ દર્શને આત્માનું અસ્તિત્વ સ્વીકારે છે, પણ દરેકની તે વિષેની ધારણા ભિન્ન ભિન્ન છે. કેટલાક (નૈયાયિકો અને પ્રાભાકર મીમાંસકો) માને છે કે આત્મા પોતે સંવેદી (consciousness) છે પણ જ્ઞાન ક્રિયા અને અનુભવને આધાર છે. બીજા કેટલાક (સાંખ્યવાદીઓ, ભાટ્ટ મીમાંસકો અને વેદાંતીઓ) માને છે કે આત્મા પોતે જ જ્ઞાનમય છે. કેટલાક તેને સ્વભાવથી પાપ તેમજ દુ:ખથી મુક્ત માને છે. જ્યારે બીજા માને છે કે તે આનંદમય અને શુદ્ધ છે. નીચેના મુદ્દાઓ વિશે બધા એકમત છે: આત્મા, દેહ, મન કે ઇન્દ્રિયો નથી. દેહ, મન, અને ઇન્દ્રિયો ભૌતિક છે. આત્મા નિત્ય છે. તે દુ:ખ અને પાપથી મુક્ત છે પણ દેહમાં વસતો હોવાને કારણે, તેમ જ મન અને ઇન્દ્રિયો સાથેના સંબંધને કારણે તે વિચાર, કાર્ય, અને અનુભૂતિ કરે છે. જન્મ અને મૃત્યુ સાથે આત્માનું આવેષ્ટન અનાદિ છે, પણ આત્મા મોક્ષ પામે ત્યારે આ આવેષ્ટનનો અંત આવે છે. બધા જીવો સ્વભાવે એક સરખા છે પણ કર્મને કારણે તેમનામાં ભિન્નતા છે. આત્મા બ્રહ્મમય બને તે સર્વશ્રેષ્ઠ પ્રાપ્તિ છે. એક વાકય વારંવાર ટાંકવામાં આવે છે: “gવાદ્રિતીય'.