Jain Darshan

SR No.: 005255
Original Sutra Author: N/A
Author: T K Tukol, Chitra P Shukl
Publisher: Sardar Patel University Vallabh Vidyanagar
Publication Year: 1978
Total Pages: 288
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 11 MB

Page 167

પ્રકરણ ૧૩ જૈન નીતિશાસ્ત્ર અથવા જીવનપદ્ધતિ
જગતના બધા મહાન ધર્મોએ નીતિ જ મનુષ્યના આચારનું નિયમન કરતું મેટું તત્ત્વ છે એવું ભારપૂર્વક જણાવ્યું છે. નીતિનું પાલન મનુષ્યનું પોતાનું તેમજ એ જેનો સભ્ય છે તે સમાજનું પણ કલ્યાણ કરે છે. ભ્રાતૃત્વ, ન્યાય અને શાંતિ જેવાં નૈતિક મૂલ્યોને ટકાવવાં તે સમાજનું ધ્યેય છે. નીતિના આદર્શો પ્રત્યેની નિષ્ઠા એ આધુનિક સંસ્કૃતિઓનું વિશિષ્ટ લક્ષણ છે. પ્રાચીન વિચારકોએ નીતિશાસ્ત્રને તત્વવિદ્યાના તેમજ ધર્મતંત્રનાં ચિતનો એક ભાગ ગયું. પરિણામે નૈતિક સિદ્ધાંતે તેમના ધર્મના એક અંગરૂપ બની ગયા. આમ કરતાં માનવ અને વિશ્વ તેમજ માનવ અને તેનાં જીવનધ્યેયને સંબંધ કેવો હેય તેનું પણ તેમણે સૂચન કર્યું છે. સમાજમાં મનુષ્યના આચારનો વિષય નીતિશાસ્ત્રના ક્ષેત્રમાં આવી જાય છે. પરંતુ જૈન ચિંતકોએ નીતિશાસ્ત્ર અને તત્ત્વવિદ્યાના આદર્શો તેમજ વિચારોને સાથે ગુંથી દીધા છે.
જૈન નીતિશાસ્ત્ર એ જૈન ધર્મનો સૌથી ઉજજવળ ભાગ છે. તે અત્યંત સરળ છે. આને કારણે કેટલાક લેખકોએ જૈન ધર્મને નીતિમય વાસ્તવવાદ તરીકે વર્ણવ્યો છે. માણસનું પોતાની જાત પ્રત્યેનું કર્તવ્ય અને સમાજ પ્રત્યે કર્તવ્ય, બંને વચ્ચે કોઈ સંઘર્ષ નથી. સમાજનું શ્રેય તેજ વ્યકિતનું શ્રેય છે. જીવની શ્રેષ્ઠ શક્તિઓને વિકાસ થવો જ જોઈએ. બીજાને પિતાનાં ઉદાહરણ, સલાહ, પ્રેત્સાહન અને સહાય દારા ઉપકારક થવાથી આવો વિકાસ સાધી શકાય છે.
જૈન ધર્મ પોતાના અનુયાયીઓને પ્રથમ આદેશ એ આપે છે કે ધર્મમાં મનુષ્ય બુદ્ધિપૂર્વક અને તર્કયુક્ત શ્રદ્ધા રાખવી. આ શ્રદ્ધા સાચા પ્રકારની હોવી જોઈએ અને ઈશ્વર, ધર્મગ્રંથો કે ઉપાધ્યાય વિશેની મિથ્યા ધારણાઓથી મુક્ત હેવી જોઈએ. આ પ્રકારનું સમ્યક દર્શન, સમ્યક જ્ઞાનનું પ્રેરક હોય છે. દૈનિક જીવનનાં આચરણમાં તે પ્રતિબિંબિત થવું જોઈએ. યાકોબીના મત પ્રમાણે જૈન નીતિશાસ્ત્રનું ધ્યેય નિર્વાણ કે મોક્ષને સાક્ષાત્કાર કરવાનું છે. આ ધ્યેયની સિદ્ધિ માટે ચારિત્રયના નિયમોનું પાલન થવું જોઈએ, અને તેને યોગ્ય સગુણો પ્રાપ્ત થવા જોઈએ. ચારિત્ર એટલે કાર્યમાં પ્રતિબિંબિત થતી વ્યકિતની ધર્મ પ્રત્યેની