Jain Darshan

SR No.: 005255
Original Sutra Author: N/A
Author: T K Tukol, Chitra P Shukl
Publisher: Sardar Patel University Vallabh Vidyanagar
Publication Year: 1978
Total Pages: 288
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 11 MB

Page 131

૧૧૪
લીધા પછી માનિર્બરાના ઉદ્ભવ થાય છે. તપશ્ચર્યાને કારણે પણ તે ઉદ્ભવી શકે. કર્મદ્રવ્યના પોતાના નાશને દ્રવ્યનિર્ઝા કહેવામાં આવે છે.
કર્મફળ સકામ અથવા અકામ હોઈ શકે. ચાર પ્રકારની ગતિના જીવાનાં કર્મના, તેના પરિપાકરૂપ સુખદુ:ખના, સમયમર્યાદા પ્રમાણે ઉપભાગ થઈ ગયા પછી, ક્ષય થઈ જાય છે. પોતાના પ્રયાસથી કર્મ સાથેના સંબંધ તાડી કર્મ પર વિજય મેળવવા તે બીજા પ્રકારની નિર્જરા છે.
ઉમાસ્વામીએ કહ્યું છે કે કર્મ સાથેના સંબંધ તપશ્ચર્યા કે ઉગ્ર વ્રતો દ્રારા પણ તૂટી શકે. કેટલાંક સૂત્રોમાં તેમણે સંવર અને નિર્જરાના ભેગા વિચાર પણ કર્યો છે, કારણ કે તે બંનેને એક જ પ્રકારનાં તપ, વિજય, નિયમન, અને ધાર્મિક વિધિ અનુકૂળ થઈ પડે છે. સાધુઓ અને આધ્યાત્મિક વિકાસ પામેલા મનુષ્યો વિવિધ પ્રકારનાં તપ અને ધાર્મિક વિધિએ આચરે છે, અને તેને પરિણામે ફળના ઉપભાગ થતાં પહેલાં જ કર્મ અદશ્ય થાય છે. ફળના ઉપભાગ થયા સિવાય પણ નિર્જરાના ઉદ્ભવ થતા હોવાથી નિર્જરાને અવિવાનિર્જરા કહેવામાં આવે છે. બીજા ટિંબંદુથી જોતાં, આયાસ અને તપશ્ચર્યાથી કર્મનો ક્ષય કરવામાં આવે ત્યારે નિર્જરાને સામનિર્ગરા કહેવામાં આવે છે. કેટલાંક કર્માના ઉપભાગના સમય નિશ્ચિત હોય છે. એ સમય પૂરો થયા પછી, કર્મના સુખદુ:ખ ભાગવાઈ ગયાં પછી કર્માના તેમની જાતે જ ક્ષય થાય છે. આને વિવાનિર્ગરા કહે છે.
ઉપભાગ કે ક્ષય દ્વારા કર્મફળના સંયોગ તૂટી ગયા પછી જીવ પોતાની શુદ્ધિ પુનઃ પ્રાપ્ત કરે છે. કુન્દકુન્દ્રાચાર્યે પંચાસ્તિાયના શ્લોક ૧૪૪ થી ૧૪૬માં આ વિષયની ચર્ચા કરી છે. તેમના મત પ્રમાણે જે વ્યક્તિએ ઘણી તપશ્ચર્યા કરી હોય છે અને પેાતાનાં કાર્યોની શુદ્ધિ માટે ઘણા નિયમેાનું પાલન કર્યું હોય છે તે પાતાનાં ઘણાં કર્મોને દૂર કરી શકશે. તપશ્ચર્યા આંતર પણ હોઈ શકે અને બાહ્ય પણ હોઈ શકે. જે વ્યક્તિ જીવનાં સાચાં સ્વરૂપને અને સાંસારિક વસ્તુઓ પ્રત્યેની નિરર્થકતાને સમજે છે તેને સમ્યજ્ઞાન મળે છે. પેાતાના વિચાર અને આચારની શુદ્ધિ દ્વારા તે કર્મના નાશ કરવા સમર્થ થાય છે. સંપૂર્ણ એકાગ્રતાથી જે જીવનું ચિંતન કરે છે, તે જ પેાતાનાં કર્મોને દૂર કરી શકે છે.