Page Text
________________
પાલીમાં મળે છેજો કે પ્રચલિત વ્યાકરણમાં એ પ્રયોગને રીતસર સ્વીકાર કરવામાં આવ્યો નથી. ઉદાહરણ તરીકે “ધમ્મપદ નું પદ્ય (નરક વર્ગ-૮) જુઓઃ
__ अकतं दुक्कतं सेय्यो, पच्छा तपति दुक्तं ।
कतं च सुक्कतं सेय्यो, यं कत्वा नानुतप्पति ॥ આ પઘના પહેલા ચરણની છાયા “ઉદાનવગ' (૩૦૫-૫૩) માં શુદ્ધ રીતે જ અજ્ઞાત સુરતજેય: એ પ્રમાણે આપેલી છે. આ પદ્યની સંસ્કૃત છાયા નીચે પ્રમાણે થાયઃ
अकृतं दुष्कृतात् श्रेयः पश्चात् तप्यति दुष्कृतात् ।
कृतं च सुकृतं च श्रेयः यत् कृत्वा नानुतप्यति ॥ વળી જાતક ૪૫૮–૧૩ માં -શિ પત્રો ર મા ? (“ કયી સ્થિતિમાં રહેવાથી પરલોકન ડર ન લાગે?”) એ વાક્ય આવે છે. પણ મી ધાતુને પ્રયોગ દ્વિતીયામાં કદી થતું નથી. સામાન્ય રીતે પંચમીમાં અને અપવાદરૂપે પછીમાં તે પ્રયોજાય છે એ જાણીતું છે. એટલે અહીં પણ રહ્યો એ પંચમી એકવચનનું રૂપ સિદ્ધ થાય છે. “ધમ્મપદનું પદ્ય (સુખવર્ગ-૫) આ પ્રમાણે છે:
जयं वरं पसवति, दुक्खं सेति पराजितो ।
उपसंतो सुखं सेति, हित्वा जयपराजयं ॥ એના પહેલા ચરણનો અનુવાદ “વિજ્ય અથવા વિજયી મનુષ્ય (કચઃ અથવા નયન) વૈરને જન્મ આપે છે ” એ કરવામાં આવે છે; પણ દિલ્લા વયજુર કર્યું આ છેલ્લા ચરણ સાથે સુસંગત એવો અર્થ તે ગયાદ્ વૈ પ્રસવતિ (વિજયમાંથી વૈર જમે છે) એવો હોઈ શકે. ધમ્મપદ ” નું એક પદ્ય (પુષ્પવર્ગ-૧) નીચે પ્રમાણે છેઃ
यथापि भमरो पुप्फ वण्णगन्धं अहेठयं ।
पलेति रसमादाय एवं गामे मुनी चरे ॥ એને અર્થ આ પ્રમાણે થાય—“ જેવી રીતે ભમરે રસ લઈને, (પુષ્પના) વર્ણ અને ગંધને નુકશાન કર્યા સિવાય પુષ્પ ઉપરથો (પુ-પુષ્પાત ) ઊડી જાય છે તેવી રીતે મુનિએ ગામમાં પરિભ્રમણ કરવું જોઈએ.”
આ સર્વ ઉદાહરણો ઉપરથી એમ અનુમાન થઈ શકે ખરું કે મૂળ જે બેલીમાંથી પાલી પિટકે અનૂદિત થયાં હતાં તેમાં પંચમીમાં -4 ને પ્રયોગ વધારે વ્યાપક હતું. પ્રાકૃતમાં –સંવાળાં માત્ર એવાંજ રૂપે મોટે ભાગે ટકી શકયાં છે, જે કાં તે વિભક્તિરૂપને બદલે અવ્યય તરીકે સમજાયાં અને કાં તે “વસુદેવ-હિંડી” જેવા અતિપ્રાચીન અને વચ્ચેના સમયમાં જેનું પઠન પાઠન ઝાઝું નહોતું એવા ગ્રન્થમાં જળવાઈ રહ્યાં.
વસુદેવ-હિંડી ” મળતાં કેટલાંક સાર્વનામિક રૂપે પણ નોંધપાત્ર છે. સમૂના તૃતીયા એકવચનના સર્વસામાન્યરૂ૫ તરીકે મયા = સંસ્કૃત માને પ્રયોગ “વસુદેવ-હિંડી માં સેંકડો વાર થયેલું છે. આ રૂપની નોંધ પશલમાં કયાંય નથી, જો કે યાકેબીએ તે નોંધ્યું છે. યાકેબીને મહારાષ્ટ્ર પ્રાકૃત વિષેના ગ્રન્થમાં મથા એક જ વાર નોંધાયું હોવાથી પીશલે કદાચ તેને સંસ્કૃતરૂપ તરીકે જ ગણી લીધું હાય. દ્વિતીયા એકવચનમાં મેને પ્રયોગ પીશલે અર્ધમાગધી પૂરતે, અને દ્વિતીયા એકવચનમાં તેને પ્રયોગ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005228 |
| Book Title | Vasudev Hindi Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sanghdas Gani, Bhogilal J Sandesara |
| Publisher | Atmanand Jain Sabha |
| Publication Year | 1947 |
| Total Pages | 544 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 17 MB |