Page Text
________________
[ ૨૧૬]
વસુદેવ-હિંડી :: પ્રથમ ખંડ :
કરતી નટીને જેતે હતું. તે વખતે સ્વયંબક્કે મને વિનંતી કરી, “દેવ! ગીત એ પુરુષને વિલાપ છે એમ જાણે, નૃત્ય વિડંબના છે, આભરણે એ ભાર છે અને વિષયે દુખદાયક છે; માટે પરલેકના હિતમાં ચિત્ત રાખવું જોઈએ. આ અશાવત જીવનમાં વિષયાસક્તિ એ અહિત કરનાર છે.” એટલે મેં રોષથી કહ્યું, “શ્રવણને માટે અમૃત સમાન ગીત એ વિલાપ કેવી રીતે? નયનને આનંદ આપનાર નૃત્ય એ વિડંબના કેવી રીતે ? શરીરનાં આભૂષણે એ ભાર કેવી રીતે ? લાકમાં સારભૂત અને પ્રીતિ ઉત્પન્ન કરનાર વિષયો દુઃખદાયક કેવી રીતે ?” જરા પણ ગભરાયા વગર સ્વયં બુદ્ધે કહ્યું, “ગીત એ પ્રલા૫ કેવી રીતે,” તે હે સ્વામી! તમે પ્રસન્ન થઈને સાંભળો–
જેને પતિ પ્રવાસે ગયે હોય એવી તથા પતિના સમાગમની અભિલાષા કરતી અને પતિનું સ્મરણ કરતી કેઈ દુઃખી સ્ત્રી સાંજ-સવારે પતિના ગુણેનું રટણ કરતી વિલાપ કરે; અથવા કેપેલા સ્વામીને પ્રસન્ન કરવાને માટે નોકર પોતે દાસભાવ ધારણ કરીને તથા પ્રણામ કરીને જે વચનો બોલે તે જેમ વિલાપ છે, તે જ પ્રમાણે એકબીજાના સમાગમનાં અભિલાષી સ્ત્રી અથવા પુરુષ પરસ્પરના કુપિત-પ્રસાદન નિમિત્તે કાયા, મન અને વચનની જે કિયાએ પ્રયોજે છે તે જ, કુશળ જનેએ વિચારીને વિવિધ પ્રકારોમાં નિબદ્ધ કરતાં, “ગીત” તરીકે ઓળખાય છે. તે પછી તે સ્વામી! વિચાર કરે, ગીત એ વિલાપ-પ્રલાપ ગણાય કે ન ગણાય?
હવે નૃત્ય એ વિડંબના કેવી રીતે, તે સાંભળો-યક્ષ વડે આવિષ્ટ થયેલ અથવા માં પીવાને કારણે પરાધીન થયેલ સ્ત્રી અથવા પુરુષ જે પ્રકારની શરીરચેષ્ટાઓ દર્શાવે છે અને જે વચનો બોલે છે તે વિડંબના કહેવાય છે. જે એમ છે, તે પછી ધનવાન સ્વામીના પરિતેષ માટે જાયેલ સ્ત્રી અથવા પુરુષ વિદ્વજનોએ નિયત કરેલી વિધિને અનુસરતાં પગ, માથું, આંખ અને ખભા વગેરે હલાવે છે તે ખરેખર વિડંબના જ છે.
આભરણે ભાર છે એમ જાણવું–સ્વામીની સૂચનાથી જે માણસ કડાં વગેરે આભરણે પેટીમાં ભરીને ઉપાડી જાય તે અવશ્ય ભારથી પીડાય તે પછી જે માણસ બીજાઓને વિમય પમાડવા માટે તે જ આભરણેને યોગ્ય શરીરસ્થાને ઉપર ધારણ કરે તે રાગને કારણે ભલે ભાર ન ગણે, પણ તેના ઉપર ભાર તે છે જ. બીજાને પ્રસન્ન કરવાને માટે નાટકનો વેશ પહેરનાર માણસ “મને કંઈ પરિશ્રમ પડતો નથી” એમ ધારતો ઘણે ભાર વહે અથવા કાર્યના મહત્વને કારણે ભારને ન ગણે, છતાં પણ ત્યાં ખરેખર ભાર તો છે જ.
વિષયની દખદાયકતા–વિષયે બે પ્રકારના છે: શબ્દવિષયક અને રૂપવિષયક. શબ્દમાં મુગ્ધ થયેલ મૃગ શબ્દને સુખ ધારીને સાંભળો તથા મરણયને નહીં ગણકારતો મૂઢતાને કારણે વધ, બંધ અને મરણ પામે છે. એ જ પ્રમાણે શ્રોત્રેન્દ્રિયને વશ તથા
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005228 |
| Book Title | Vasudev Hindi Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sanghdas Gani, Bhogilal J Sandesara |
| Publisher | Atmanand Jain Sabha |
| Publication Year | 1947 |
| Total Pages | 544 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 17 MB |