________________
૧૨ ઃ આધ્યાત્મિક નિબંધે છે, તેની જ સ્મૃતિ રાખ્યા કરે છે, તેને જ મળવાની આકાંક્ષા સેવે છે. આ સ્મૃતિમાં કે મળવાની તીવ્ર અભિલાષામાં વસંતઋતુમાં સેળે કળાએ ખીલતાં પુષ્પની જેમ પ્રેમની માત્રા વિકસતી હોય છે, વિરહકળે પ્રેમને પ્રભાવ અતિ -શયતાને પામતે જાય છે; આમ સંગ અને વિયેગા -બને અવસ્થામાં પ્રેમનું શુદ્ધ સ્વરૂપ વધુ અને વધુ પ્રકાશિત થતું જાય છે, તે છતાં પ્રેમનું સ્વરૂપ તેવી ઉચ્ચ સ્થિતિએ સ્થાપિત થયું ન હોય, ત્યારે વિરહકાળની વેદનાસ્થિતિ વિકટ હોય છે. ઈષ્ટના સમાગમ વિના આયુની પળ પળ વીતાવવી કઠણ પડે છે અને જીવન કેમ જશે તેની વિટંબણા કયારેક ખૂબ અકળાવે છે; ચિત્ત અન્ય સ્થળે રોકાયેલું હોઈ વ્યવહારનાં કાર્યો અસ્તવ્યસ્ત -જેવાં થઈ જાય છે; મધુર મિલનની ઝંખનામાં ઊંઘ વેરણ બને છે, વિરહ વેદનાને લીધે આંખોમાંથી અશ્રુબિંદુએ સરી પડે છે અથવા નયને ભીનાં રહ્યા કરે છે; મેળાપને કવનિ હદયમાં ગૂંજ્યા કરતે હેય તેમ અનુભવ થાય છે; વિયોગના તાપમાં ક્યારેક પ્રેમસ્વરૂપ પ્રભુને ઉપાલંભરૂપ વચનો પણ કહેવાઈ જાય છે, પ્રેમના સ્વરૂપની વિશેષ વિશુદ્ધિ થતાં વિયોગનું દુઃખ મૌનપણે વેદાય છે, તેનાં બાહા ચિહ્નો અદશ્ય થાય છે; બહાર દેખાતે શાંતભાવ અને અંદરને ઉતાપ સામસામે ગુપ્તતાએ લડતા હોય છે, જેમાં આખરી વિજય શાંતતાને થાય છે. વિગ વેળાએ જે પ્રેમારિન ભભૂકી ઊઠે છે, તે પ્રમાગ્નિની અજવાળા મેહ, પરાસક્તિ, વાસના, અશુચિય વિચાર,
રોકાયેલું છે. એ અકળાવે છેકેમ
જે
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
