Page Text
________________
૧૮૩
દ્વિતીય પ્રકાશ
પરિગ્રહના નવ પ્રકાર આ પ્રમાણે છે.
(૧) ક્ષેત્ર, (૨) વાસ્તુ, (૩) હિરણ્ય, (૪) સુવણ, (૫) ધન, (૬) ધાન્ય, (૭) દ્વિપદ, (૮) ચતુષ્પદ અને (૯) કુષ્ય-એવા નવ પ્રકાર છે. તેમાં પહેલું ક્ષેત્ર તે ત્રણ પ્રકારનું છે. (૧) સેતુક્ષેત્ર (૨) કેતુક્ષેત્ર અને (૩) ઉભયક્ષેત્ર. જે રેટ પ્રમુખના જળથી સિંચાય તે સેતુક્ષેત્ર કહેવાય છે, જે આકાશના પાણીથી સિંચાય તે તુક્ષેત્ર કહેવાય છે અને જે બંનેના પાણીથી સિંચાય તે ઉભયક્ષેત્ર કહેવાય છે.
વાસ્તુ એટલે ઘર, હાટ, ગામ, નગર વગેરે. તેમાં ઘર ત્રણ પ્રકારનું છે. (૧) ખાત, (૨) ઉચ્છિત અને (૩) તદુભાય. જે ભૂમિગ્રહ–ભેંયરાદિ ગ્રહ તે ખાતગ્રહ કહેવાય છે. જે મહેલ, હવેલી વગેરે તે ઉચિસ્કૃત ગ્રહ કહેવાય છે અને જે ભેંયરા ઉપર રહેલ મહેલ વગેરે તે તદુભય ગ્રહ કહેવાય છે.
હિરણ્ય એટલે એનું, રૂપું જે પ્રસિદ્ધ છે તે, ધન એટલે ગણિમ વગેરે ચાર પ્રકારનું છે તે. સોપારી, જાયફળ વગેરે જે ગણી શકાય અથવા ગણુને વેચી શકાય, તે ગણિમ ધન કહેવાય છે. કંકુ, ગેળ વગેરે જખી શકાય અથવા જખીને વેચી શકાય, તે ધરિમ ધન કહેવાય છે. ઘત, લવણાદિ જે માપી શકાય અથવા માપીને વેચી શકાય, તે મેય ધન કહેવાય છે. અને વસ્ત્ર, રત્ન વગેરે જે પરીક્ષા કરીને લેવાય તે પરીક્ષ્ય ધન કહેવાય છે.
ધાન્ય એટલે ચોખા, ડાંગર વગેરે સત્તર પ્રકારનું કહેવાય છે. કઈ ગ્રંથાંતરમાં તેના ચોવીશ પ્રકાર પણ કહેલા છે. સત્તર પ્રકારના ધાન્યને માટે આ પ્રમાણે લખે છે.
“ત્રાદિસ્થ મા. જો માપ વધવા બાવા ચિંગુ દ્રવદાર શાસિરઢવાડ” किंच कलाय कुलत्थौ शण सप्त दशापि सर्व धान्यानि ।
૧. ડાંગર, ૨. જવ, ૩. મસૂર ૪. ગધૂમ, ૫. મગ, ૬, અડદ, ૭. તલ, ૮. ચણ, ૯, અણવ, ૧૦. કાંચ, ૧૧. કેદ્રવા, ૧૨, મઠ, ૧૩. શાલ, ૧૪. ચોળા, ૧૫. કળથી, ૧૬. શણ અને ૧૭. આઢક, એ સત્તર પ્રકારના ધાન્ય કહેવાય છે. (૧)
દ્વિપદ એટલે સ્ત્રી, દાસ, દાસી, મેના, પિપટ વગેરે. અને ચતુષ્પદ એટલે
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005207 |
| Book Title | Atmprabodh |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Vijay Jinlabhsuri, Zaverchand Bhaichand Shah |
| Publisher | Atmanand Jain Sabha |
| Publication Year | 1988 |
| Total Pages | 408 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 21 MB |