Lokprakash Part 05

SR No.: 005158
Original Sutra Author: N/A
Author: Kunvarji Anandji Shah
Publisher: Namaskar Aradhak Trust, Mumbai
Total Pages: 418
Language: Gujarati, Sanskrit
Classification: Book_Gujarati
File Size: 17 MB

Page 37

કાલલોક-સર્ગ ૩૨ 'कप्परुक्खत्ति' उक्तव्यतिरिक्तसामान्यकल्पितफलदायित्वेन कल्पना कल्पस्तप्रधाना वृक्षाः कल्पवृक्षाः..
कालेन हीयमानेन कल्पद्रुपरिहाणितः । युग्मिनां कलहे लोभा-दन्योऽन्यं नीतिविप्लवे ॥ १९ ॥ हाकाराख्यां दंडनीतिं चक्रे विमलवाहनः । कशयेव तुतोदावं तया नीत्यापमार्गगं ॥ २० ॥ युग्मम् ॥ सलज्जास्तेऽपि तेनैव दंडेन हीवशंवदाः । कदापि न पुनर्नीति-मतिक्रामति भद्रकाः ॥ २१ ॥ द्वयोः कुलकृतोरेषा कालेनास्या व्यतिक्रमे । વિIKIRડ્યા વપૂવાજા સા તૃતીય તુર્થોઃ || ૨૨ आद्या स्वल्पापराधानां द्वितीया प्रचुरागसां । पञ्चमादित्रये त्वन्या धिक्काराह्वा बभूव सा ।। २३ ॥ अल्पागसां भवत्याद्या द्वितीया मध्यमागसां । अत्युत्कृष्टापराधानां दंडनीतिस्तृतीयिका ।। २४ ॥
અહીં કલ્પવૃક્ષ શબ્દથી-પ્રથમ કહેલા છ પ્રકારથી અન્ય સામાન્ય કલ્પિત (વાંછિત) ફળ આપનાર હોવાથી કલ્પના કરીને વૃક્ષ તે કલ્પવૃક્ષ (અર્થાત્ સામાન્ય રીતે વાંચ્છિત આપનાર વૃક્ષ કહેવાય છે.)
ઘટતા કાળના પ્રભાવે, કલ્પવૃક્ષની પરિહાનિથી લોભને કારણે, અન્યોન્ય નીતિનો નાશ કરનાર કલહ ઉત્પન્ન થવાથી, હાકાર નામની દંડનીતિ વિમળવાહને શરૂ કરી, તે નીતિથી અશ્વને ચાબુકવડે તાડન કરવાથી પીડા થાય, તેવી ઉન્માર્ગે જનાર યુગલિકને પીડા થવા લાગી. ૧૯-૨૦
લજ્જાળું એવા તેઓ પણ તે દંડનીતિથી લજ્જાને પામીને, ભદ્રક હોવાથી ફરી કદાપિ તે નીતિનું ઉલ્લંઘન કરતા ન હતા. ૨૧.
બે કલકરોના વખતમાં એ નીતિ ચાલી, પછી તેનો અતિક્રમ થવા લાગ્યો એટલે ત્રીજાચોથા કુલકરના વખતમાં બીજી માકાર નામની નીતિ શરૂ થઈ. ૨૨.
સ્વલ્પ અપરાધવાળા માટે પહેલી અને પ્રચુર અપરાધવાળા માટે બીજી નીતિ વપરાવા લાગી. પાંચમા વિગેરે ત્રણ કુલકરના વખતમાં ત્રીજી ધિકકાર એવા નામની નીતિ શરૂ થઈ. ૨૩.
તેમાં અલ્પ અપરાધવાળા માટે પહેલી, મધ્યમ અપરાધવાળા માટે બીજી અને અત્યુત્કૃષ્ટ અપરાધવાળા માટે ત્રીજી નીતિનો ઉપયોગ થવા માંડ્યો. ૨૪.