________________
क्षेत्रलोक ] रात्रिदिनमान | दक्षिणायन-उत्तरायण।
(४१५) क्रमादेवं यदा प्राप्तौ सर्वाभ्यन्तरमण्डले । त्र्यशीतियुक्शततमे बाह्यार्वाचीनमण्डलात् ॥ ९३ ॥ तदोत्कृष्टं दिनमानमष्टादशमुहूर्त्तकम् । रात्रिः सर्वजघन्या तु स्यात् द्वादशमुहूर्तिका ॥ ९४॥ युग्मम् ॥ एतदेवोदगयनस्यान्त्यं दिनमुदीरितम् । पूर्णे चास्मिन्नहोरात्रे संपूर्णः सूर्यवत्सरः ॥ ९५ ॥ __ अत्युत्कृष्टं चापकृष्टं प्रत्यरमेकमेव हि । दिनं रात्रिस्तथैवैका सर्वोत्कर्षापकर्षभाक् ॥ ९६ ॥
रात्रिर्याम्यायनान्तेऽतिगुर्वी लघुतमं दिनम् । दिनः सौम्यायनान्तेऽतिगुरुः निशा लघीयसी ॥ ९७ ॥ तथा च सिद्धान्तः ॥ इह खलु तस्सेवं आइञ्चसंवच्छरस्स सई अहारसमुहत्ते दिवसे भवइ । सइं अट्ठारसमुहुत्ता राइ भवइ । सइं दुवालसमुहुत्तो दिवसो भवइ । सई दुवालसमुहुत्ता राइ भवइ ।
એવી રીતે એ અનુક્રમે જ્યારે સર્વથી અંદરના મંડળમાં, એટલે કે બહારના અવચીન મંડળ થકી એક ગ્યાશીમા મંડળમાં પ્રવેશ કરે છે ત્યારે દિનમાન ઉત્કૃષ્ટ એટલે કે અઢાર મહત્ત નું થાય છે; અને રાત્રી જઘન્ય એટલે કે બાર મહત્તની થાય છે. આ દિવસ ઉત્તરાયણનો છેલ્લો દિવસ છે. વળી આ અહોરાત્ર પૂર્ણ થાય એટલે સૂર્યસંવત્સર સંપૂર્ણ थाय छे. ८3-८५.
એવી રીતે દર વર્ષે લાંબામાં લાંબો એક જ દિવસ આવે છે, અને હુંકામાં ટુંકે પણ એક જ દિવસ આવે છે; રાત્રી પણ એ જ પ્રમાણે લાંબામાં લાંબી એક જ, તેમજ ટૂંકામાં दुसी ५५ 80 आवे छे. ८१.
દક્ષિણાયનને છેડે રાત્રી ઉત્કૃષ્ટ અને દિવસ લઘુતમ હેય છે; જ્યારે ઉત્તરાયણને છેડે દિવસ ઉત્કૃષ્ટ અને રાત્રી લઘુતમ હેાય છે. ૯૭.
આ સંબંધમાં સિદ્ધાન્તમાં પણ ઉલ્લેખ છે તે આ પ્રમાણે –“સૂર્યસંવત્સરનો એક જ દિવસ અઢાર મુહનો હોય છે, અને રાત્રી પણ એક જ અઢાર મહત્તની હોય છે. તેમ દિવસ પણ એક જ બાર મુહૂર્તને હોય છે અને રાત્રી પણ એક જ બાર મુહુર્તની डाय ."
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
