Page Text
________________ વિશ્વની અમિતા. હોવો જ જોઈએ કારણ કે તે જ આપણી સહુની *ગદર્શન ધાર્મિક ચેતના સંતોષ પામે. ઈશ્વરમાં અતિ-વ્યક્તિત્વ યોગ દર્શનને સેશ્વર સાંખ્ય” કહેવામાં આવે છે, રહેલ છે. અને તે દષ્ટિએ તે શ્રેષમાં શ્રેષ્ઠ છે. કારણ કે સાંખ્યનું તત્ત્વજ્ઞાન + ઈશ્વરના અસ્તિત્વમાં શ્રદ્ધા વિલિયમ જેમ્સ અહીં દેખાય છે. સાંખ્યનું મનોવિજ્ઞાન તથા અન્ય મંતને જ ચગદર્શન સ્વીકારે છે અને તે ઉપરાંત ધાર્મિક અનુભવનાં વિવિધ સ્વરૂપ” એ પુસ્તકના ઈશ્વરના અસ્તિત્વને પણ તે વ્યાવહારિક અને આધ્યાત્મિક લેખક ઉપગિતાવાદી જેમ્સ એમ માને છે કે ઈશ્વરવાદ દષ્ટિએ અનિવાર્ય ગણે છે. અહીં આપણે પતંજલિના જ આપણા ભાવાત્મક પાસાંને સતેષી શકે તેમ છે. યોગદર્શનની વાત કરી રહ્યા છીએ. ઈશ્વર એ વિશ્વનો એક અંશ છે, મહાન મિત્ર અને યોગદર્શનના પ્રણેતા મહર્ષિ પતંજલિના મત પ્રમાણે મદદગાર છે, સચેતન છે, વ્યક્તિ છે. ઈશ્વર પરિમિત છે એ ખ્યાલને દાદ આપતાં જેમ્સ કહે છે કે ઈશ્વર શુભ ઈશ્વર સર્વોચ્ચ છે, અને સર્વ જીવાત્માઓમાં પરમાત્મા સમાન છે. તથા આ ઈશ્વર બધી જ અપૂર્ણતાઓથી પર છે. તત્ત્વવાળો છે પણ સર્વશક્તિમાન નથી. શ્રદ્ધા પિતે જ ઈશ્વર અવિનાશી અને સર્વવ્યાપી છે. બધા જ વધતે એવી વસ્તુ છે કે જે શ્રદ્ધયનાં અતિવને વધારે સત્ય ઠેરવે છે. ઓછે અંશે કલેશયુક્ત હોય છે. અજ્ઞાન, અહંતા, ઈચ્છા, દ્વેષ અને મૃત્યુના ભયથી પીડાતા હોય છે. સારા નરસાં ભારતીય દર્શન અને દાર્શનિકે કર્મોના તેઓ (જીવાત્માઓ) કર્તા હોય છે અને તે તે કર્મોના (વિપાકના) ભોક્તા હોય છે. મુક્તાત્માઓ આ સમગ્ર વિશ્વની તપોભૂમિ અને આધ્યાત્મિક ભૂમિ બધી વિટંબનાઓથી કદાચ મુક્ત હોય છે. પણ કાયમ સમાન ગણાતા ભારતમાં ઈશ્વરના અસ્તિત્વ માટે તર્ક ભારતમાં ઈશ્વરના અસ્તિત્વ માટે તક માટે મુક્ત હોતા નથી. ફક્ત ઈશ્વર અને ઈશ્વર જ આ ન ; રજી કરનારા ચિંતક જેમ થઈ ગયા છે તેમ તદ્દન ભૌતિક બધા કલેશોથી કાયમને માટે મુક્ત છે. વાદી અને નિરીશ્વરવાદી દષ્ટિબિંદુ વ્યક્ત કરનાર સ્વતંત્ર વિચારક પણ થઈ ગયા છે. આ બંને અંતિમ છેડાઓની ઈશ્વર વિશ્વનો સર્વશ્રેષ્ઠ નિયામક છે. સર્વ સત્તાધીશ વચ્ચેનો માર્ગ કહી શકાય તે મત ધરાવનારમાં ઈશ્વર છે; અનંત ઐશ્વર્ય અને અનંત જ્ઞાન તે ધરાવે છે. તે વિશે મૌન સેવનાર ગૌતમ બુદ્ધ તેમ જ ઈશ્વર સિદ્ધ સર્વજ્ઞાતા અને સર્વશક્તિમાન પણ છે. ચોગસાધના દ્વારા થઈ શકે તેમ નથી તેવું કહેનાર સાંખ્યમતવાદીઓ આવી પરમતત્વના સાક્ષાત્કારમાં ઈશ્વરની કૃપા જ સહાય કરે છે, જાય છે તેમ કહી શકાય; પરંતુ મહદ શે એમ કહી શકાય ક્યાય વિશેષિક દશન કે ઈશ્વરના સ્વરૂપની બાબતમાં મૌકય ન હોવા છતાં ઈશ્વરના અસ્તિત્વની બાબતમાં શંકાને કોઈ સ્થાન નહોતું. ન્યાય દર્શનના પ્રણેતા ગૌતમ છે, જ્યારે વિશેષિક દર્શન કણાદ મુનિએ રચેલ છે. જેમ પશ્ચિમાત્ય દર્શનમાં સાંખ્યદર્શન -અતિ પ્રાચીનમાં પ્રાચીન ગણાતા કપિલ ડેકાર્ટ નામના ફેન્ચ તત્ત્વજ્ઞાનીએ ઈશ્વરના અસ્તિત્વ માટે મુનિ રચિત આ સાંખ્યદર્શન હેતવાદી ગણાય છે. અંતિમ બૌદ્ધિક સાબિતી આપી છે, તેમ ન્યાયદર્શને પણ સત્ ત તરીકે આ દર્શન પુરુષ અને પ્રકૃતિ એવાં બે સિકાઓ પહેલાં ઈશ્વરને માટે સાબિતી આપેલ છે. તો ગણાવે છે. આ બે તત્તમાંથી પુરુષ ચેતનશીલ આમાંની એક સાબિતી એ છે કે જગત એક કાર્ય છે છે, જ્યારે પ્રકૃતિ જડ છે. છતાં પુરુષ નિષ્ક્રિય છે, ફક્ત અથવા પરિણામ છે અને બીજા બધાં પરિણામોની જેમ દ્રષ્ટાસ્વરૂપ છે, જ્યારે પ્રકૃતિ સક્રિય છે. આ દશન વિશ્વને તેનું પણ કારણ તરીકે, નિમિત્ત કારણ તરીકે, બુદ્ધિશીલ વિકાસક્રમ આ બે તત્ત્વોના સચોજન દ્વારા જ સમજાવે કર્તા હે જોઈએ અને તે ઈશ્વર છે. નિતિક દૃષ્ટિએ પણ છે અને તેમાં ઈશ્વર જેવા તત્ત્વની આવશ્યકતા જોતું સૃષ્ટિનાં ન્યાયયુક્ત સંચાલન માટે ઈશ્વર નિતિક નિયામક નથી. તેથી સાંખ્ય દર્શન નિરીશ્વરવાદી ગણાય છે, જો કે તરીકે છે. વળી તૈયાચિક ઉદયન ઇશ્વરનું અસ્તિત્વ સાબિત મૂળ સાંખ્ય ઈશ્વરના અસ્તિત્વમાં માનતું હતું એ કરતી વખતે ઈશ્વરનું અસ્તિત્વ નથી એમ પુરવાર કરવા મત પણ પ્રવર્તે છે. માટે કઈ સાબિતી જ નથી એ હકીકતને પૂરો લાભ Jain Education Intemational For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
| SR No. | 005147 |
| Book Title | Vishwani Asmita Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nandlal B Devluk |
| Publisher | Yogesh Advertising Service Bhavnagar |
| Publication Year | 1981 |
| Total Pages | 1316 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 59 MB |