Page Text
________________ સંદર્ભ ગ્રંથ ભાગ-૨ 58, - છે તે ઈશ્વરને કારણે જ છે. પરમ સતુ એ પ્રજ્ઞાસ્વરૂપ ત્રાસી જાય છે અને બંને વચ્ચે એવી રીતે તાદામ્ય છે અને પ્રજ્ઞા અથવા બુદ્ધિતત્ત્વ એ જ પરમ સત્ છે. પુરવાર કરવા મથે છે કે મનુષ્યમાં જેમ આત્મા અને ઈશ્વર અને જગત અંગેના હેગલના મતમાં કેટલાક શરીર છે તેમ ઈશ્વર અને જગત છે. આ સમગ્ર ભૌતિક Pantheism જુએ છે તો બીજા કેટલાક " બધું જગત એ શરીર છે જેનો અંતનિહિત આત્મા ઈશ્વર ઈશ્વરમાં છે” એનો Pantheinesm જુએ છે. છે. જેમ આપણું સમગ્ર શરીરમાં આત્માની ચેતનશીલતા બ્રેડલી પ્રસરેલી છે તેમ આખું જગત કે જે ઈશ્વરનું શરીર છે તેનાથી–ઈશ્વરથી-વ્યાપ્ત છે. આમાં સર્વેશ્વરવાદ જ આ અંગ્રેજ તત્ત્વજ્ઞ સ્વભાવે એકાંતપ્રિય અને હરિ નહિ પરંતુ સર્વચેતન્યવાદ પણ દેખાય છે. સ્થળ આરોગ્યની બાબતમાં નબળા હતા. સમગ્ર જીવન તેમણે ભૌતિક તત્વના પાયા વગરનું કાંઈ પણ નથી, તેમ તાવિક ચિંતન અને લેખનકાર્યમાં જ ગાળ્યું કહેવાય. આત્મતત્ત્વ વગરનું પણ કાંઈ જ નથી. હેગલથી પ્રભાવિત થયા. આમસાક્ષાત્કારને લગતો એક સિદ્ધાંત તેમણે રજૂ કર્યો. તેમાં પણ હેગલની છાંટ દેખાય ફોઈડ છે. રાજ્ય કે સમાજની સ્વભાનવાળા સભ્યપદમાં જ અજ્ઞાત મનના સિદ્ધાંત માટે ખાસ જાણીતા આત્માનો સાક્ષાત્કાર કરવાનો છે એકાકી સ્વ-વિકાસમાં આ મને વૈજ્ઞાનિકની દષ્ટિએ ધર્મ એ માનવજાતની નહિ. “મારું સ્થાન અને મારું કર્તવ્ય” એ એમનું એક સાર્વત્રિક વિકૃતિ છે. માણસ જ્યારે પોતાની પ્રખ્યાત સૂત્ર. બાળસુલભ જડ માન્યતાને જીતી શકશે ત્યારે ધર્મરૂપી આભાસ અને સત્ય વચ્ચે ભેદ પાડે છે ત્યારે ભારતીય ભ્રમ ભાંગી-તૂટી જશે. ઈશ્વર એ મનુષ્યનાં સર્જન વેદાંતની ઘણી નજીક આવતા લાગે. પરમ સત્ય કે સિવાય બીજું કશું નથી. કુદરતના પ્રકોપથી બચવા માટે ઈશ્વરનું જ્ઞાન વસ્તુતઃ મનુષ્યને માટે અપ્રાપ્ય છે, પરમ માણસ જેમ રક્ષણ ચાહે અને બાળક જેમ પિતાનું છત્ર તત્વને ધાર્મિક કે રહસ્યવાદી તેઓ કાયમ રાખે છે શોધે તેના જેવો ઈશ્વરનો ખ્યાલ તે ગણે છે. ઈશ્વર સગુણ અથવા વ્યક્તિ છે જ જોઈએ એવું તે સ્પષ્ટ કહેતા નથી. માનવ સંક૯૫ અને ઈશ્વરીય સંક૯૫ વ્યક્તિલક્ષી આદર્શવાદીઓ વચ્ચેના બેવડા સંબંધમાં, માણસ ઈશ્વરને વ્યક્તિત્વ અપી શકે છે. God and Absolute અથવા ઈશ્વરવાદ ઈશ્વરનાં સગુણ લક્ષણને મહત્વ આપે છે. ઈશ્વર વિશ્વાતીત નથી, પરંતુ મનુષ્યોની આપત્તિ અને ઈશ્વર અને નિરપેક્ષ તત્ત્વ જુદાં છે. શંકરાચાર્ય સંવેગે સાથે સંબંધ ધરાવે છે. એફ. સી. એસ. શીલ૨, અને બ્રેડલી બંને આવી રીતે, બ્રહ્મને ઈશ્વરથી ભિન્ન છે. હેવિન, પ્રો. રેશડોલ, બેલફોર આદિ ચિંતક ગણે છે. ઈશ્વરને વ્યક્તિત્વપૂર્ણ લેખે છે. શુભ અને અશુભના બસાકે સંઘર્ષમાં અંતે શુભને વિજય થાય છે. ઈશ્વરમાં ચૈતન્ય, ઈન્ગલેન્ડમાં જન્મેલ બર્નાર્ડ બેસાંકેએ લેખન વ્યક્તિત્વ, બુદ્ધિ જેવા ગુણો છે, એમ શીલર પણ માને વ્યાક્તિ, બુદ્ધિ જેવા ગુણ છે, એમ શા કાર્યમાં જ સંપૂર્ણ રત રહેવા માટે ઓકસફર્ડનું શિક્ષણ ' છે. તે કહે છે કે જો ઈશ્વર સર્વ સામર્થ્ય ધરાવતો હોય કાર્ય ત્યયું. હેગલની ખૂબ જ અસર તેમના દર્શનમાં તે જગતમાં પરિવર્તન, વિકાસ કે પતનને કશું સ્થાન દેખાય છે. અલબત્ત વ્યક્તિને તે, અલબત્ત, "abstract ન હોય. આમ ઈશ્વરને એક પરિમિત તવ તરીકે, જાણે universal" ને બદલે concrete universal તરીકે કે, તે માને છે. પ્રો. હવિસન માને છે કે માનવગણે છે. ઈશ્વર અંગેને ખ્યાલ લગભગ બ્રડલી જેવો જ આત્મા સાથેને ઈશ્વરને સંબંધ ગુપ્ત અને પરોક્ષ છે. અને તેથી જ ઈશ્વરની પૂર્ણતાને બાધ આવતો નથી. રેશડેલ ઈશ્વરને સર્વ વ્યક્તિઓની વિભિન્ન ચેતનાઓને ફેશનર એકમ કરનાર ચેતના તરીકે ગણે છે, અને ઈશ્વરને અર્વાચીન વિજ્ઞાન અને ધર્મમીમાંસા ઈશ્વર અને વ્યક્તિલક્ષી ખ્યાલ રજુ કરે છે. ઈશ્વર નિરપેક્ષ તરવથી જગત વચ્ચે જે સંપૂર્ણ અંતર ગણે છે તેનાથી ફેશ્નર ભિન્ન છે. બેલફેર માને છે કે ઈશ્વર વ્યક્તિત્વપૂર્ણ હતા. Jain Education Intemational For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
| SR No. | 005147 |
| Book Title | Vishwani Asmita Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nandlal B Devluk |
| Publisher | Yogesh Advertising Service Bhavnagar |
| Publication Year | 1981 |
| Total Pages | 1316 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 59 MB |