________________
સંદર્ભગ્રંથ ભાગ-૨
૪૯૫
સગવડ આપીને જ સંતોષ અપાવે છે. માનવી કુદરત અને તેના માટે તે પિતાની ઈચ્છા પ્રમાણે કુદરતી સામે સંધર્ષથી મેળવે છે અને પૃથ્વી પર પરિવર્તન વાતાવરણનો ઉપયોગ કરે છે. કુદરત માનવ સંસ્કૃતિને લાવે છે. “માનવી પૃથ્વીની પેદાશ મેળવે છે અને પણ જન્મ આપી શકતી નથી, તેમાં વિશેષ પરિવર્તન પિતાની ઈચ્છાઓને સંતોષે છે.” જેના દ્વારા પરિણામ પણ લાવી શકતી નથી તથા વિનાશ પણ કરી શકતી એ આવ્યું છે કે વિશ્વના જુદા જુદા ભાગોમાં સાંસ્કૃતિક નથી. ભદો ( Cultural Landscape ) નિર્માણ થયો છે. નિકાહસ કઝબગ(૧૯૩૩)એ વિમાન દ્વારા લેવામાં
ઈટાલીના ગીઓવાની નેગરી ( ૧૯૩૦) માનવીએ આવેલાં સાંસ્કૃતિક બાબતોને બતાવતો ચિત્રસ્વરૂપમાં પ્રાકૃતિક પરિવર્તન કઈ રીતે મેળવ્યું તેને દાખલ એટલાસ નિર્માણ કર્યો. આ એટલાસમાં તેને પૃથ્વીની ચરોપના સંદર્ભમાં દર્શાવે છે. યુરોપને મોટા ભાગને સપાટી પર માનવી દ્વારા આવેલાં પરિવર્તન અને તેના વિસ્તાર આજથી ૧૦૦૦ વર્ષ પૂર્વ બિનઉપયોગી હો, સ્વરૂપે નિર્માણ થયેલાં સાંસ્કૃતિક ભૂદાને વિકાસ જે જંગલથી છવાયેલો હતો. તે જ જંગલ વિસ્તારને બતાવ્યો. માનવી ભૂમિદાના દરેક વિસ્તારમાં તેને ચેકકસ સાફ કરી વસાહતો, ઉદ્યોગ, વાહનવ્યવહાર વગેરેને રીતે ઘાટ આપીને રહે છે અને તેની જરૂરિયાત પ્રમાણે વિકાસ કર્યો. પ્રાથમિક દશાના માનવીએ વિજ્ઞાન અને કુદરતી વાતાવરણમાં પરિવર્તન લાવી રહેવા માટે ટેવાટેકનોલેજીને વિકાસ કરવાથી આ શક્ય બન્યું. યેલો છે.
જર્મનીના પિલ નેઅગ (૧૯૨૮) ના અનુસાર એડવિન ફેકસના અનુસાર પૃથ્વીનું પરિવર્તન લાવમાનવીના સાંસ્કૃતિક કાર્ય દ્વારા પૃથ્વીની સપાટી પર વામાં માનવી અસરકારક પરિબળ છે. ૧૯૩૫માં પ્રકાશિત પરિવર્તન લાવે છે. પરિસ્થિતિની સામે માનવીએ આર્થિક આર્ટિકલ અને ચોપડીઓમાં તેણે માનવ પ્રવૃત્તિને વેગવિકાસ કઈ રીતે કર્યો તેના સંદર્ભમાં તે જર્મનીમાંથી વાલી માની પૃથ્વી પર માનવીનું કાર્ય કુદરતનાં પરિબળોમાં જ ઉદાહરણ મેળવે છે. વીસમી સદી દરમ્યાન માનવીએ પરિવર્તન લાવવામાં મદદરૂપ રહે છે તેમ જણાવ્યું. જર્મનીમાં આના પરિણામ સ્વરૂપે રોડ-રસ્તા, વનસ્પતિને
(૧૧) કુદરત સાથે માનવીની વર્તણૂક ઉપયોગ, ખાણમાંથી પ્રાપ્ત થતી ખનિજ સંપત્તિ, પાણી,
ઔદ્યોગિક આયોજન અને શહેરી તેમ જ ગ્રામીણ વસાહત માનવીએ કુદરતી વાતાવરણને બદલ્યું છે અને આ નિર્માણ કરી વિકાસ કર્યો.
બંને વચ્ચેના સંબંધનાં નિરીક્ષણે હાલમાં અભ્યાસની
દષ્ટિએ મહત્ત્વનાં બનતાં જાય છે. માનવીએ કુદરત સાથે ગોલ્ડન વિજર નામના ભૂગોળવેત્તાએ પ્રાકૃતિક
ગાઢ સબંધ બાંધીને પૃથ્વીનું સુંદર રીતે ડિઝાઈના વાતાવરણ અને માનવ સંસ્કૃતિના સંદર્ભમાં સુંદર
સ્વરૂપમાં આયોજન કર્યું છે. પૃથ્વીને ઉપયોગ શક્ય વિશ્લેષણ કરીને દર્શાવ્યું છે કે માનવી એક મહાન
તેટલા વધુ ઊંચા દરે (scale) માનવી કરે છે. ૧૭ મી શક્તિ છે અને તે કુદરત પર વિજય મેળવવાનું પણ
સદીના ઘણા વિજ્ઞાનિકે એ કુદરતને પુષ્કળ ટેકો આપ્યો બળ પ્રાપ્ત કરે છે. તેમનું કહેવું છે કે કુદરત માનવ
છે જે નીચેના વાક્ય પરથી જણાય છે. સંસ્કૃતિના વિકાસ માટે સાધનો એકત્રિત કરે છે, વસ્તુઓ આપે છે. કુદરત માનવ સંસ્કૃતિના વિકાસના મકાન માટે “How wonders are Thy Works, o Lord ! ફક્ત ઈંટ અને ચૂને આપે છે, યોજના આપતી નથી, In wisdorn hast Thou made them all.' યોજના તો માનવીના મગજમાંથી પ્રગટ થતી ભેટ છે. ઉપરના વાકયના વિચારોને કદાચ નિર્બળ માનીએ વાતાવરણ તે માનવીને ફક્ત વસ્તુઓ જ આપે છે, પણ એ સમયે માનવીએ આજના જેટલો વિકાસ કર્યો જેમાંથી માનવીએ પસંદગી જ કરવાની હોય છે. માનવ ન હતો. પરંતુ તેમ છતાં ત્યારથી આજ સુધી માનવી સંસ્કૃતિ જ તે વસ્તુઓના સહારા દ્વારા સુંદર સ્વરૂપ કુદરત સાથે સંઘર્ષ ખેલતો આવ્યો છે, જેની અસર નિર્માણ કરી કલા પ્રદર્શિત કરે છે.
પૃથ્વી સિવાયના ગ્રહ અને ઉપગ્રહ પર પણ પહોંચી છે. વિજર અનુસાર કુદરતી વાતાવરણ મનુષ્યને બનાવતું સિયસે કુદરત તરફની માનવીની વર્તણૂકના અનેક નથી પરંતુ મનુષ્ય જાતે જ પોતાનું નિર્માણ કરે છે સિદ્ધાંતે સાબિત કરી બતાવ્યા છે. મેકિસકોના ખીણ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org