________________
સંદર્ભગ્રંથ ભાગર
૩૮૯
જેલમાં જ હોય; પરંતુ વિકટ પરિસ્થિતિ સામે ઝઝમી કરતાં તથા અનેક સંસ્થાઓમાં સક્રિય રસ લેતાં. તેઓ તેમાં વિજય હાંસલ કરવા માટેની શક્તિ તેઓ મેળવતાં નિરંતર કાર્યરત રહેતાં. વ્યક્તિગત પ્રચારથી સદા દૂર જતાં હતાં. ઓકસફર્ડ કૅલેજના અધ્યયન સમયે જ મજૂર રહેતાં. તેમણે કેટલાંય એવાં ભવ્ય કાર્યો ચૂપચાપ કર્યો મંડળમાં ભળી જઈ રાજનીતિને ન માગ તેમણે અપ- છે જેની લોકોને જાણ પણ નથી. ગમે તેવા રાજકીય નાવ્યા.
પ્રશ્નોનું સમાધાન તેઓ સરળતાથી કરી શકે છે. ગમે
તેવી મુશ્કેલ પરિસ્થિતિમાં પણ કયારેય વિચલિત બનતાં - ઈ.સ. ૧૯૩૮માં ૨૧ વર્ષની ઉંમરે તે તેઓ કંગ્રેસ
નથી. ગમે તેવા વિવાદાસ્પદ પ્રશ્નોમાં તેઓ આત્મવિશ્વાસ ના સભ્ય બની ગયાં. ઈ.સ. ૧૯૪૨માં “ભારત છોડો”
પૂર્ણ નિર્ણય લઈ શકે છે. ઈ.સ. ૧૯૬૯ જુલાઈ ઓગસ્ટઆંદોલનમાં ભાગ લીધો, જેથી ૧૩ મહિના તેમને જેલવાસ
ની ઘટનાઓ અને પરિણામે તેની લોકપ્રિયતામાં ભોગવવો પડ્યો. ત્યારે તેમનાં લગ્ન ફિરોઝ ગાંધી સાથે
એટલી બધી વૃદ્ધિ કરી દીધી કે ઇતિહાસમાં તે ઘટના થઈ ગયાં હતાં. તેઓ સ્વાતંત્ર્ય યજ્ઞના સેનાનીઓ હતાં
હંમેશાં અંકિત રહેશે. આથી બંને જેલમાં હતાં. ઈ.સ. ૧૯૪૭માં મહાત્મા ગાંધીના માર્ગદર્શન નીચે સાંપ્રદાયિક ઝગડામાં એકતા તેમની દષ્ટિ હંમેશાં દેશહિત તરફ રહી છે. ૨૦
સ્થાપિત કરવાનું કામ કર્યું. ઈ.સ. ૧૯૫૯માં ભારતીય જુલાઈ ૧૯૬૯ માં ચૌદ મુખ્ય બેંકના રાષ્ટ્રીયકરણનું રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસનું નાગપૂરમાં અધિવેશન ભરાયું ત્યારે સાહસભર્યું પગલું એમણે દેશહિત કાજે ભયું. દેશહિત
ત્યાં અધ્યક્ષપદ સંભાળેલ. ત્યાં તેમણે પિતાનાં કાર્યો દ્વારા કાજે ભરેલું એમનું બીજું મહત્ત્વનું પગલું પણ સ્તુત્ય પિતાને પરિચય આપ્યો. ઈ.સ. ૧૯૬૪માં પોતાના છે. ૨ સપ્ટેમ્બર ૧૯૭૦ માં ભૂતપૂર્વ રાજાઓનાં સાલિપિતાના સ્વર્ગવાસ પછી શ્રી લાલબહાદુર શાસ્ત્રીના મંત્રી યાણ બંધ કરી દીધાં. આથી તેમની પ્રતિષ્ઠા વધી અને મંડળમાં તેઓ સૂચના અને પ્રસારણ મંત્રી બન્યાં. ત્યાર આમ જનતાએ એમના નિર્ણયને વધાવી લીધો. પછી ૧૩ જાન્યુઆરી ૧૯૬૬માં તેઓ જંગી બહુમતીથી ઈ. સ. ૧૯૭૧માં મધ્યસ્થ ચૂંટણી રાખવામાં આવી. પ્રધાનમંત્રી તરીકે ચૂંટાઈ આવ્યાં,
તેઓ પિતાના પ્રગતિશીલ વિચારેને ક્રિયાશીલ બનાવવા વિશ્વનાં પ્રથમ મહિલા પ્રધાનમંત્રી બનવાનું ગૌરવ જનતાને આદેશ પ્રાપ્ત કરવા છતાં હતાં. તેઓ હિંમત• ભૂતપૂર્વ પ્રધાન મંત્રી શ્રીમતી સિરિમાએ બંડારનાયકને થી ચૂંટણીમાં ઊભાં રહ્યાં. તે સમયે મુખ્ય બે સૂત્રો મળ્યું હતું. પરંતુ સંસારના સૌથી મોટા જનતાંત્રિક ગુંજતાં હતાં: ‘ઇન્દિરા હટા” અને “ગરીબી હટા'. દેશના પ્રથમ મહિલા પ્રધાનમંત્રી તરીકે શ્રીમતી ઈંદિરા- તેમાં “ગરીબી હટાવો' સૂત્રને પ્રધાનતા મળી અને “ઇંદિરા બહેન ગાંધીનું મહત્ત્વ છે. તે સમયે દેશવિદેશમાંથી હટાવો' સૂત્ર દાબી દેવામાં આવ્યું. તે સમયે ઈદિરાબહેનના અનેક શુભેરછાના સંદેશાઓ આવ્યા હતા.
જવલંત વિજય થયો. ઈ. સ. ૧૯૭૧માં જ બંગલાદેશને
આ વિકટ પ્રશ્ન તેમની સામે ઉપસ્થિત થયો. ખરેખર તેમની એકવાર ઈન્દિારાબહેનને પ્રશ્ન પૂછવામાં આવ્યું કે
સામે આ મોટી કરી હતી. આ સમયે તેમણે સંસદને એક મહિલા પ્રધાનમંત્રી તરીકે આપને અનુભવ કહેશો?
વચન આપ્યું હતું કે ભારત સંકટગ્રસ્ત શરણાથી એને ઈન્દિરાબહેને પ્રત્યુત્તર આપતાં કહ્યું - જ્યાં સુધી કામને
આશ્રય આપશે. પરંતુ સમય આવે તેમને પાછા પણ પ્રશ્ન છે, હું પોતાને સ્ત્રી નથી માનતી. મતલબ કે ગુણની
મોકલી દેવામાં આવશે. આ સમયે ચારે બાજુથી તેમને દષ્ટિએ નર-નારી બંને સમાન હોય છે. તેઓમાં નારી
વિરોધ સહન કરવો પડ્યો. અમેરિકા જેવા શક્તિશાળી સહજ ભાવનાનાં પણ દર્શન થાય છે. તેમનું વ્યક્તિત્વ ટ
દેશના વિરોધની પણ પરવા ન કરી. ૯ ઓગસ્ટના રોજ આકર્ષક છે. અવાજમાં મધુરતા છે અને હસમુખાં છે.
રાષ્ટ્રહિતને માટે રશિયા સામે ૨૦ વર્ષ માટે સંધિ કરી, કાયની દષ્ટિએ જોઈએ તો પુરુષ કરતાં પણ તેને વધારે દેશની સ્થિતિ સુદઢ કરી દીધી. પરંતુ સામાધાનના પ્રયત્ન કામ, વધારે સારી રીતે કરી શકે છે. તેઓ હંમેશાં ૧૬ 0.
• તેમા ઉ મરી ૧૬ નિષ્ફળ ગયા. ઈ. સ. ૧૯૭૧માં ભારત-પાકનું ૧૪ 5 થી ૧૮ કલાક કામ કરે છે.
દિવસનું ઐતિહાસિક યુદ્ધ ઈદિરાબેનની શક્તિ અને દીર્ઘપ્રધાનમંત્રી બન્યા તે પહેલાં તેઓ પિતાજીની સંભાળ દષ્ટિને પરિચય કરાવે છે. આનાથી નવું સાહસ, ન ભાખતાં. નિવાસ પર આવનાર અતિથિઓનું સ્વાગત ઉત્સાહ અને નવા આત્મવિશ્વાસનો જનતામાં ઉદય થયે
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org