Page Text
________________
ભારતીય અસ્મિત
સ્મૃતિકાળ અને ત્યારપછીના સમયમાં જ સ્ત્રી નથી. જોકપ્રિયતાની સૂચક છે. આ પ્રમાણે ગુજરાતનું નામ દીપાવનાર ચાલાક જેવા સૂત્રોની પણ રચના થઈ તથા સ્ત્રી દેવી નામની સ્ત્રી-કવિએ ૫ણું સાંસ્કૃતિક ઈતિહાસમાં પોતાનું અને શુદ્ર બંનેને સમાન ગણવામાં આવ્યાં. સાંસ્કૃતિક નામ અમર કર્યું છે. એવી જ રીતે બિહારમાં કર્ણાટ દેશની ઇતિહાસમાં આ સમયમાં સ્ત્રીના શિક્ષણની પ્રગતિ અટકી જવા વિજ્યા નામની સ્ત્રી-કવિ, મહાકવિ કાલિદાસ બાદ વિદર્ભ–રાતિમાં છતાં તથા તેનું સ્થાન અત્યંત નીચું ગયા છતાં પણ રાત્રિમાં નિષ્ણાંત ગણાતી. કાવ્યમાં વિદર્ભજ્ઞાન માટે કાલિદાસ કવિઓમાં તારાઓની જેમ એ સમય દરમિયાન પણ કેટલીક સ્ત્રીઓએ શ્રેષ્ઠ હતો ૫ણુ કાલિદાસ બાદ જે એ રીતિ ઉપર કોઈએ પ્રભુપિતાનું સ્થાન એટલું જ ઊંચું રાખ્યું હતું. જેમાં સ્ત્રીને અનુકૂળ વ મેળવ્યું હોય તો તે કર્ણાટ દેશની વિજયા નામની સ્ત્રી-કવિ તકે આપવામાં આવે તો પુરૂષ કરતાં કોઈ પણ રીતે ઉતરે એમ હતી. નીચેની ઉક્તિ એજ બાબત સૂચવે છે. નથી. એમ શુદ્ર સમાન ગણતા રૂઢિચુસ્તોને બતાવી આપ્યું હતું.
જરી વિના તથા આવી પ્રસિદ્ધ સ્ત્રીઓમાં સૌથી જવલંત ઉદાહરણ મંડનમિશ્રની જા વૈદ્રર્માિં વાસ: સ્ટિસાથ નત્તરમ્ | પની ઉભયભારતી [સરસ્વતી] નું ગણાય. શંકરાચાર્ય અને મંડન
કર્ણાટ દેશેમાંથી વિજયા કવિ સરસ્વતીની પેઠે કાલિદાસ કવિના મિશ્રના શાસ્ત્રાર્થમાં મધ્યસ્થ તરીકે મંડનમિશ્રની પત્ની ઉભયભારતી
સમય પછીથી વિદર્ભવાણીમાં આગેવાની ભર્યો ભાગ ભજવતી હતી જ હતી, જ્યારે પોતાના પતિને શંકરાચાર્યે શાસ્ત્રાર્થમાં પર જિત કર્યો, ત્યારે જ્યાં સુધી શંકરાચાર્ય પિતાને એટલે કે ઉભયભારતી
જે રાજશેખરે બીજી સ્ત્રી-કવિઓ માટે આટલું બધું લખ્યું હરાવે નહિ ત્યાં સુધી તેઓ પૂણ જીત્યા ન ગણાય એમ પણ છે તે રાજશેખરની પિતાની પત્ની કે જે ક્ષત્રિયવણુની હતી તે જણાવ્યું; કારણ કે તે મંડનમશ્રની અર્ધાગના હતી. ઉભયભારતીને પણ એક સારી થી કવિ તથા વિવેચક હતા. આયુલદરાસ્ત્રમાં હરાવવા માટે શંકરાચાર્ય બીજા છ મહિનાનો સમય માગ્યો હતો. અને તેમાં પણ વિશેષ પ્રસૂતિશાસ્ત્રમાં પણ સ્ત્રીઓએ પુસ્તકો ત્યારબાદ જ તે હરાવી શક્યા હતા. આ પ્રમાણે શંકરાચાર્ય જેવા લખી ફાળો આપે છે. આ પુસ્તકનાં ભાષાંતર અરબીમાં થયાં વિદાન સાથે પણ શાસ્ત્રાર્થની હિંમત ભીડનાર સરસ્વતી ઈસ. ના હતાં. અને તે આધારે કરવું જ માનસ કા નામના ૮ મા કે ૯ માં સૌ કામ થઈ ગઈ છે. લલિત વિસ્તારના કચન
શ્રી. નદવી સાહેબના પુસ્તકમાં સઆ નામની એક સ્ત્રીનો ઉલ્લેખ મુજબ તે જમાનામાં પણ ઘણી સ્ત્રીઓ વાંચી તયા લખી શકતી આવે છે કે જેના પુસ્તકોના અનુવાદ અરોમા થયા હતા. આ હતી. કેટલીએક શાસ્ત્રોનાં ગહન રહસ્ય સમજી શકતી હતી. આ શાયનના આટલા ઉહાપોહ પછી પણ સ્ત્રીઓની આટલી પ્રગતિ ક્રમ ૧૨મી સદી સુધી ચાલ્યો પરંતુ ત્યાર પછી તથા તે અરસાનાં થઈ હતી, એજ કારણે રાજશેખરે કાવ્યમીમાંસામાં નીચેનું વિધાન પણ દક્ષિણ ભારતમાં તથા ગુજરાતમાં પણ કેટલીક સ્ત્રી-કવિ કયું છે તે લખે છે. થઈ ગઈ છે. એ સ્ત્રી કવિઓમાં કેટલાંયે કાવ્યનાં ઉદાહરણે વ पुरुषवद योषितोऽपि कविभवेयुः । ૪િ ની ગાથા સપ્તરાતી માં છે જેમાંથી રેવા, રેહા, માધવી,
श्रयन्ते दृश्यन्ते च राजपुञ्या महामात्र दुहितरा गणिका અનુલક્ષ્મી, પાઈ, વધવહી અને શશપ્રભાનાં નામ આગળ તરી
ટુશ્વિક માણ્ય શત્રુafહત છે આવે છે. સુરત મુક્તાવલ્હીમાં કવિ રાજશેખરને નામે ગણાતી નીચેની ઉક્તિઓ પણ પ્રસિદ્ધ સ્ત્રી-કવિઓનાં નામ સૂચવે છે.
પુરૂષોની પેઠે સ્ત્રીઓ પણ કવિ થઈ શકે કેટલીક રાજકન્યાઓ,
પ્રધાનપુત્રીઓ, ગણિકાઓ, અને કૌટુંબિક સ્ત્રીએ શાસ્ત્રીય જ્ઞાન शब्दर्थ याः समा गुम्कः पाञ्जाली रीतिरिष्यते ।
ધરાવતી બુદ્ધિ સંપન્ન હતી. પિત્તામા વાપ.............. .........../
આ ઉપરાંત સ્ત્રીઓની પુરૂષ કરતાં ચડિયાતી વિદતા તથા અમૃત મિલાભટ્ટારિકા એની સરળ અને સુંદર રીતી તથા ચાયના ઘણી દંતકથાઓ સંસ્કૃત વિદ્વાનોમાં સૌથી વધારે પ્રચલિત શબ્દ અને અર્થના સુંદર ગુંફન માટે પ્રસિધ્ધ હતી.
નીચેની દંતકથા કે જે સ્ત્રીઓ પણ કેવી વિચક્ષણ હતી તે પુરવાર એજ કવિની નીચેની ઉક્તિ ગુજરાતમાં દેવી નામની એક કરે છે એ અહીં આપવી ઉચિત જણાય છે. પ્રસિદ્ધ સ્ત્રી-કવિ તરફ ધ્યાન દોરે છે. તે લખે છે ;
કોઈ એક વિદાન બ્રાહ્મણને ત્યાં તેના કેટલાક મિત્રો મળવા જઈ मुक्तिनां स्मरकेलीनां कलानां च विलासभः ।
પહોંચ્યા. તે સમયમાં દૂધ તથા દહીંની છૂટ પુષ્કળ હતી. વિદ્યાન
પિતાના મિત્રોને દહીંથી સત્કાર કરવા ઈચ્છતો હતો. એણે प्रभुदे वी कवि लाटी मतापि हृदि तिष्ठिति ॥
પત્નીને કહ્યું: “માર્ચે વિમાનવ' વિદ્વાન પતિનું કહેવાનું કાળક્રીડાઓની અને કલાઓની વિલાસજનની એવી લાદેશ
તાત્પર્ય દહીં લાવવા માટેનું હતું, પણ તેની ચતુર સ્ત્રી કે જે પણ માંની સમર્થ કવિ દેવી દિવંગત થઈ ગઈ યથાપિ હજી તે હૃદય
ઠીક ઠીક ભણેલી હતી, તે સમજી ગઈ કે પતિએ ખોટો પ્રયાગ કર્યો માંથી ગઈ નથી–ભૂલી શકાતી નથી.
છે. કારણ કે રવિ શબ્દનું બીજી વિભક્તિ એક વચન ધિમ્ ન થતાં લાદેશ અર્થાત નર્મદાની આસપાસના પ્રદેશમાં થયેલ સ્ત્રી- સુધી એવું જ થાય છે. હવે જો પિતે દહીં લઈ જાય તો પતિની કવિ દેવીના મરણ બાદ આ ઉક્તિ કવિએ લખી છે. કવિની આ ભૂલ ઉઘાડી પડી જાય; પરંતુ તે ઘણી ચતુર હતી એટલે તેણે
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005144 |
| Book Title | Bharatiya Asmita Part 1 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nandlal B Devluk |
| Publisher | Yogesh Advertising Service Bhavnagar |
| Publication Year | 1972 |
| Total Pages | 1228 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 104 MB |