________________
કડકાઈના પ્રભાવે તે સમયના ગુરુઓમાં પાછા ફરીવાર ત્યાગને સંચાર થયે અને તેઓ નિગ્રંથના નામને ખરેખર શોભાવવા લાગ્યા. તથા જે નવા નિર્ચ થતા હતા તેઓ તે બને તેટલું વર્ધમાનનું જ અનુસરણ કરતા હતા. આ રીતે એકવાર ફરી પણ ભારતમાં ત્યાગને ધર્મ પરાકાષ્ઠાએ પહોંચી ચૂક્યો હતે.
ગાડાંનાં પૈડાં જેમ ઉંચા નીચાં થયાં કરે છે, પ્રકાશ પછી અંધારું આવ્યા કરે છે, અને તડકે છાંયે ર્યા કરે છે તેમ ભારતમાં તે સમયની ત્યાગની ઝળહળતી અતિ અમાવાસ્યાની કાળરાત્રીના તિમિરમાં લીન થઈ ગઈ હતી-બુઝાઈ ગઈ હતી અને પાછો ભાવિ તિમિરસંચરણની સંધ્યાએ પિતાને રંગ પ્રકા હતે. “ર્તિ વિચારાયણ' એ ઉક્તિ ભારતની પ્રજાને બરાબર લાગુ પડતી આવી છે–સેના પૂરજે સમાં લડતી હોય અને વિજયમાળ વરવાને માત્ર પાંચ દસ જ પળ બાકી હોય તેવામાં જે નાયક પડયાની ખબર સંભળાય તે ભારતની સેના કિવી કિવી કરતા કાગડાઓની પેઠે નાશી જાય છે અને પિતાના ક્ષત્રિયવટને લાંછિત કરે છે, તે રીત, ભારતના ધર્મક્ષેત્રમાં કે બીજા બધા વ્યવહારમાં અત્યાર સુધી સરખી લાગુ પડેલી છે. વર્ધમાનનું નિર્વાણ થયું એટલે પરમત્યાગ માર્ગના ચકવતનું તિરાધાન થયું અને એમ થવાથી તેના ત્યાવિ-નિર્ચ વિનયક જેવા થઈ ગયા. તે પણ હું માનું છું કે, વર્ષમાનના પ્રતાપથી ત્યાર પછીની બે પેઢીઓ સુધી વર્ધમાનને કડક ત્યાગ–માર્ગ ઠીક ઠીક ચાલ્યો હતો. જો કે જે સુ