________________
૧૩૮
ચાગી મધ્યમ માર્ગને લગતા મારા ઉપરના ઉલ્લેખને આ આચાર્યોની જીવનઘટના, મારા મત પ્રમાણે ટેકે આપે છે. આ જ બાબતને લક્ષ્યમાં રાખીને, જે આપણે વધારે વિચાર કરીએ તે આપણને આ ઈતિહાસમાં જ મૂતિવાદનું અને દેવદ્રવ્યનું મૂળ મળી શકે તેમ છે. મારી ઈચ્છા હતી કે, હું આ સ્થળે તે સમયના બીજા પણ અનેક આચાર્યોના વૃત્તાન્તને દર્શાવી ઉપર જણાવેલા મંતવ્યને વિશેષ દૃઢ કરું, પણ દીલગીર છું કે, તે સંબંધે હું કાંઈ વિશેષ જણાવી શકતા નથી. તેનું કારણ એ છે કે, વરાત્ ૧૦૦૦ સુધીના ઈતિહાસને ઘણે ખરે ભાગ હજુ સુધી વિશેષ અંધારામાં છે. તેમાંનું જે કાંઈ મળી આવે છે તેમાં કેટલાંક નામોની અને તેને લગતી ઉપયોગી દંતકથાવાળી થી 4 હકીકતની માત્ર યાદીઓ છે, જે, પરંપરાને આધારે વર્તમાન પટ્ટાવલીઓમાં સેંધાએલી છે. આ તે બુદ્ધના તે સમચના પ્રવર્ધમાન માગની પરિસ્થિતિ ઉપરથી અને આપણું ઈતિહાસમાં મળી આવતા ચૈત્યવાસના ઉલ્લેખ ઉપરથી તે (ચિત્યવાસ ) ના મૂળને શોધવાને માટે ઉપલક પ્રયાસ માત્ર છે. આ વિષે હું દઢતાપૂર્વક એટલું જણાવી શકું છું અને આગળ જણાવી ચૂક્યો છું કે, જે મૃતિવાદનું વિધાન અને દેવદ્રવ્યને ગંધ સૂત્ર (અંગ) ગ્રંથમાં મળતો નથી તેને સમર્થનપૂર્વક ઉલ્લેખ હરિભદ્રસૂરી કરે છે તેનું મૂળ શું હોવું જોઈએ? એ પ્રશ્નને ઉત્તર તે પિતે જ આપે આપ એક એવી પરંપરાને શેધી કાઢે છે કે, જે મૂર્તિવાદની અને દેવદ્રવ્યની માનનારી હતી અરે જેનું શાસ્ત્રવિકૃત
