________________
૧૨૦
પાદુકા' થયે, જ્યારે તે સ્થળે મોટું ભવ્ય દેવાલય ચણવામાં આવતું અને તેમાં મૂર્તિએ પધરાવવામાં આવતી ત્યારે “ચૈત્ય ને અર્થ દેવાલય કે મૂર્તિ થયે–અત્યાર સુધી ચત્ય' શબ્દ અન્વર્થ રહ્યા, પરંતુ જ્યારે ચિતાદાહ સિવાચના સ્થલાંતરે દેવાલ ચણાયાં કે તેમાં મૂર્તિઓ સ્થપાઈ ત્યારે તે રુઢ થયે, “ડિW’ ની પેઠે સંજ્ઞાશબ્દ થયે અને આરંભમાં માત્ર સારશ્યથી અને હવે તે કેવળ લૈકિક સંકેતથી “ચૈત્ય ને અર્થ મંદિર વા મૂર્તિ થયે–થાય છે. આ રીતે પરિસ્થિતિ પ્રમાણે ચૈત્ય” શબ્દના અનેક અર્થો પલટાયા છે, તે બધાને સરવાળે કરતાં તેના એકંદર સાત અર્થો થાય છે અને તે આ પ્રમાણે છે –
૧. ચૈત્ય—ચિતા ઉપરનું સ્મારક ચિન્હ, ચિતાની રાખ.
૨. ,, –ચિતા ઉપરને પાષાણુખંડ, ઢેકું કે શિલાલેખ.
૩. ,, –ચિતા ઉપરનું પીપળાનું કે તુલસી વિગેરેને પવિત્ર વૃક્ષ ( જુઓ, મેઘદૂત, પૂર્વ મેઘ, શ્લ૦ ૨૩)
૪. ઇ –ચિતા ઉપર ચણેલા સ્મારકની પાસેનું યજ્ઞસ્થાન ના હેમકુંડ.
૫. , –ચિતા ઉપરનું દેરીના ઘાટનું ચણતર– સામાન્યરી,
૬. , –ચિતા ઉપરની પગલાંવાળી દેરી કે ચરણપાદુકા.
૭. , –ચિતા ઉપરનું દેવળ કે વિશાલકાય મૂર્તિ.