________________
જે ભાઈઓને “ચ” ને આકાર જે હોય તેઓને કાલ અને બેરીવલીની ગુફાઓ જોવાની જરૂર છે. જેમ જેમ ચૈત્યના આકારે બદલાતા ગયા તેમ તેમ તેના અર્થે પણ બદલાતા ગયા–પ્રારભને “ચેત્ય” શબ્દ અન્વર્થ હિને અને હવેને “ચૈત્ય” શબ્દ રૂઢ છે–કારણ કે, તેને, તેને મૂળ અર્થ છેડી લોકેની ઈચ્છા પ્રમાણે ચાલવું પડે છે–આ શબ્દની જેવા બીજા પણ અનેક શબ્દ, સાહિત્યમાં વધી ગયા છે કે, જેઓ મૂળ અન્વર્થ હાઈ પાછળથી રુઢિ વશ થઈ ગયા છે—જેમકે, બ્રાહ્મણ, શ્રાવક, જતી, ગુરુજી (ગોરજી) અને ક્ષત્રિય વિગેરે. “ચૈત્ય શબ્દને પ્રારંભિક અર્થ “ચિતા ઉપર ચણેલું સ્મારક-ચિન્હ– હતો, જ્યારે તે સ્થળે તે સ્મારકને જાળવી રાખવા કે - ળખાવવા પાષાણુખંડ વા શિલાલેખ મૂકવામાં આવતું ત્યારે “ચૈત્ય” ને અર્થ પાષાણુખંડ વા શિલાલેખ પણ થયે, જ્યારે એ સ્મારક ચિન્હને બદલે વા સ્મારક ચિન્હ ઉપર કેઈ ઝાડને રોપવામાં આવતું ત્યારે “ચૈત્ય” ને અર્થ “વૃક્ષ– “ચૈત્યવૃક્ષ પણ થયું. જ્યારે તે સ્મારક ચિન્હ પાસે યજ્ઞાદિ પવિત્ર ક્રિયાઓ કરવામાં આવતી ત્યારે “ચૈત્ય ને અર્થ યજ્ઞસ્થાન પણ થયો. (જૂઓ-સ, પપાતિક ટીકામાં ચૈત્યનું વર્ણન તથા અમરકેશવાળે ’ શબ્દ), જ્યારે તે સ્મારક ચિન્હને દેવકુલિકાના (દેવળીના) ઘાટમાં બનાવવામાં આવતું ત્યારે, “ચૈત્ય ને અર્થ “દેવળી” પણ થયે.
જ્યારે તે સ્થળે ચણેલી દેવળીમાં પાદુકાઓને પધરાવવામાં આવતી ત્યારે “ચૈત્ય નો અર્થ પાદુકા સમેત દેવળી કે માત્ર
