________________
૧૦૦
આવતા તુપ' શબ્દના પર્યાય અને છે. સ્તુપ અને ચૈત્યમાં ફરક એટલેા છે કે, સ્તુપ શબ્દ તે શિલ્પશાઅને લગતા છે ત્યારે ચૈત્ય એ શબ્દ ધર્મશાસ્ત્રને લગતા છે. એશિઆ ખંડમાં બુદ્ધ ધર્મના ફેલાવા સાથે જે જે દેશોમાં તે રીવાજ પ્રચલિત થતા ગયેા તેમ તેમ તે તે દેશની ભાષામાં તે શબ્દના અનેક પર્યાય શબ્દ ઉત્પન્ન થતા ગયા.
"
પાછળના સમયમાં આ ચૈત્ય શબ્દ વધારે સામાન્ય રીતે કોઇ પણ મદિર, અવશિષ્ટાષાર-ભાજન અગર પવિત્ર વૃક્ષના વાચક તરીકે ઉપયોગમાં લેવાવા લાગ્યા હતા. આ ખાખત જેટલી સાહિત્યમાં મળી આવતા તેના ઉલ્લેખા દ્વારા સિદ્ધ થાય છે તેટલી જ પર્યાયદક સાંસ્કૃત કોષ ઉપરથી, ઉ. ત. કાલિદાસ કવિ રચિત મેઘદૂતના ૨૩ મા શ્લોક ઉપરની મહિનાથની ( ઇ. સ. ની ૧૪ શતાબ્દી ) ટીકામાં ઉલ્લિખિત કરેલા મહેશ્વર કવિ ( ઈ. સ. ૧૧૧૧ ) ના ‘વિશ્વપ્રવાસ’ ઉપરથી પણ જોઇ શકાય છે.
એન્સાઇકલે પીડિઆ ઑફ઼ રીલિઅન એન્ડ એથિક્સ૨. બનારસથી પ્રક્ટ થતી નાગરી પ્રચારણીપત્રિકામાં ‘ધ્રુવકુલ ’ વિષેના લેખમાં ચૈત્ય ’ આ પ્રમાણે ઉલ્લેખ છેઃ
શબ્દ સમયે
66
देवपूजा का पितृपूजा से बडा संबंध है । देवपूजा, पितृपूजा से ही चली है। मंदिर के लिये सबसे पुराना नाम ચૈત્ય હૈં, નિસા અર્થ વિતા (વાસ્થાન ) પર્વના દુશ स्मारक है । शतपथ ब्राह्मणमें उल्लेख है कि शरीरको भस्म
