Page Text
________________
દૃષ્ટિરેખા બન્ને દીવાદાંડીઓ કરતાં ૩૦૦ ફૂટ વધુ ઉપરથી પસાર થવી જોઈએ. બીજા શબ્દોમાં બન્ને દીવાદાંડીઓ દૃષ્ટિરેખાથી
૩૦૦ ફૂટ કરતાં વધુ નીચે હોવી જોઈએ. હજી વધુ સ્પષ્ટતા કરીએ તો સ્ટીમરના દર્શક અને દીવાદાંડી વચ્ચે ૩૦૦ ફૂટ કરતાં વધુ ઊંચી પાણીની દીવાલ હોવી જોઈએ. હકીકતમાં ૩૦ માઇલ દૂરથી આ બન્ને દીવાદાંડીઓ ખાસાનીથી જોઈ શકાય છે, જે એમ સૂચવે છે કે દર્શક અને દીવાદાંડી વચ્ચે પાણીની ગોળાઈને કારણે ઊભી થતી કોઈ દીવાલ નથી, એટલે કે પાણીની ગોળાઈ અને પૃથ્વીની ગોળાઈ એક કાલ્પનિક વસ્તુ છે. દીવાદાંડીના ઉદાહરણથી આ વાત સિદ્ધ થઈ જાય છે.
વિશ્વમાં આજે પણ અનેક એવી દીવાદાંડીઓ આવેલી છે, જેને વહાણવટીઓ માઇલો દૂરથી જોઈ શકે છે. યુરોપમાં મ્બર નદીના મુખપ્રદેશ પાસે ૯૩ ફૂટ ઊંચાઈએ એક દીવાદાંડી આવેલી છે. આ દીવાદાંડી સમુદ્રમાં ૩૦ માઇલ દૂરથી દેખાય છે. સ્ટીમર ઉપર ઊભેલા ખલાસીની સમુદ્રની સપાટીથી ઊંચાઈ ૧૬ ફૂટ ગણીએ તો આ ૩૦ માઇલમાંથી પાંચ માઇલ ઓછા કરવા પડે. આ ૨૫ માઇલમાં પૃથ્વીની કહેવાની ગોળાઈને કારણે ૪૧ ૬ ફૂટ ઊંચી પાણીની દીવાલ બનવી જોઈએ. તેમાંથી દીવાદાંડીની ૯૩ ફ્ટની ઊંચાઈ બાદ કરતાં સ્ટીમર અને દીવાદાંડી વચ્ચે ૩૨ ૩ ફૂટની ઊંચી દીવાલ ઘેવી જોઈએ. બીજી શબ્દોમાં સ્ટીમર ઉપર ઊભેલા ખલાસીની દૃષ્ટિરેખાથી દીવાદાંડી ૩૨૩ ફૂટ નીચે હોવી જોઈએ. આ દીવાદાંડી પણ ૩૦ માઇલ દૂરથી સ્પષ્ટ જોઈ શકાય છે. જો પૃથ્વી ગોળ હોય તો આ દીવાદાંડી ૩૦ માઇલ દૂરથી જોઈ શકાય જ નહીં.
નોર્વેના દક્ષિણ કિનારે એગેરો નામની દીવાદાંડી આવેલી છે. ૧૫૪ ફૂટ ઊંચી આ દીવાદાંડી ૨૮ માઇલ દૂરથી જોઈ શકાય છે. જો યોગ્ય ગણતરી કરવામાં આવે તો ખ્યાલ આવશે કે ના દીવાદાંડી દષ્ટિરેખાથી ૨૩૦ ફૂટ નીચે હોવી જોઈએ. ફ્રાન્સના દક્ષિણ કિનારે ડન્કર્સ નામની દીવાદાંડી આવેલી છે. આ દીવાદાંડીની ઊંચાઈ ૧૯૪ ફૂટ છે અને તે ૨૮ માઇલ દૂરથી દેખાય છે. સામાન્ય અંકગણિત એમ કહે છે કે જો પૃથ્વી ગોળ હોય તો આ દીવાદાંડી ષ્ટિરેખાથી ૧૯૦ ફૂટ નીચે હોવી જોઈએ. ફ્રાન્સના પશ્ચિમ કાંઠે કોર્ટોનન નામની દીવાદાંડી આવેલી છે. આ દીવાદાંડીની
ઊંચાઈ ૨૦૭ ફૂટ છે અને તે ૩૧ માઇલ દૂરથી દેખાય છે. પૃથ્વી જો ગોળ હોય તો આ દીવાદાંડી ક્ષિતિજથી ૨૮૦ ફૂટ નીચે હોવી જોઈએ. મદ્રાસના દરિયાકિનારે આવેલી ૧૩૨ ફૂટ ઊંચી દીવાદાંડી
Jain Education International
૨૮ માઇલ દૂરથી દેખાય છે. પૃથ્વી જો ગોળ હોય તો આ દીવાદાંડી ક્ષિતિજથી ૨૫૦ ફૂટ નીચે હોવી જોઈએ.
ન્યુ ઝીલેન્ડમાં આવેલી પોર્ટ નિકોલસન દીવાદાંડી ૪૨૦ ફુટ ઊંચી છે અને તે ૩૫ મા દૂરથી જોઈ શકાય છે. દરિયાનું પાણી જો બહિર્ગોળ હોય તો આ દીવાદાંડી ક્ષિતિજથી ૨૨૦ ટ નીચે હોવી જોઈએ. ન્યુ ફાઉન્ડલેન્ડના કેપ બોનાવીસ્ટા ખાતે આવેલી દીવાદાંડી ૧૫૦ ફૂટ ઊંચી છે અને તે ૩૫ માઇલ દૂરથી જોઈ શકાય છે. જો પૃથ્વી બહિર્ગોળ હોય તો આ દીવાદાંડી ક્ષિતિજની ૪૯૧ ફૂટ નીચે હોવી જોઈએ.
ઘણા લોકો એવી દલીલ કરે છે કે દીવાદાંડી તરફથી આવતાં પ્રકાશનાં કિરણોનું વક્રીભવન થતું હોવાને કારણે ક્ષિતિજમાં રહેલી દીવાદાંડી પણ ક્ષિતિજની ઉપર દેખાય છે. આ દક્ષીતને સાચી માની લઈએ તો પણ વક્રીભવનનું પ્રમાણ ઊંચાઈના ૮-૧૦ ટકાથી વધુ નથી હોતું. છેલ્લા કિસ્સામાં દીવાદાંડીની ઊંચાઈ ૧૫૦ છૂટ હતી. તેમાં ૧૫ ફૂટ વક્રીભવનના ઉમેરીએ તો પણ ઊંચાઈ ૧૬ ૫ ફૂટ જ થાય. આ પછી પણ દીવાદાંડી ક્ષિતિજથી ૪૭૬ ફૂટ નીચે હોવી જોઈએ, પણ હકીકતમાં તે ક્ષિતિજીની ઉપર દેખાય છે, કારણ કે પૃથ્વી ગોળ નથી પણ સપાટ છે.
ઘણા લોકો એવી દલીલ કરે છે કે જે ચીજ ઘણા માઇલ દૂર હોય તેની બાબતમાં વક્રીભવન ખૂબ વધી જાય છે. હકીકતમાં પ્રકાશનું વક્રીભવન પ્રકાશ જ્યારે બે અલગ માધ્યમોમાંથી પસાર થતો હોય ત્યારે જ થાય છે. એક વાસણમાં રૂપિયાનો સિક્કો મૂકવામાં આવે અને પાણી ન ભરવામાં આવે તો કોઈ વક્રીભવન થતું નથી. પરંતુ જ્યારે પાણી ભરવામાં આવે ત્યારે પ્રકાશ પ્રથમ પાણીમાંથી અને પછી હવામાંથી પસાર થતો હોવાથી જ વક્રીભવન થાય છે. દીવાદાંડીની બાબતમાં નિરીક્ષક અને દીવાદાંડી બન્ને એક જ માધ્યમમાં હોવાથી વક્રીભવન થતું નથી. હા, વાના સ્તરોની જુદી-જુદી ઘનતાને કારણે વક્રીભવન થઈ શકે છે ખરું, પણ એ નગણ્ય હોય છે. માટે દરિયામાં દૂરથી દીવાદાંડી દેખાવાની ઘટનામાં વક્રીભવનનુ કારણ જરાય મહત્ત્વનું નથી.
બોગદા વડે મળતી સાબિતી
કોઈ પણ જમીનમાં અથવા ખાસ કરીને ટેકરી ઉપર બોગદું ખોદવામાં આવે છે ત્યારે પણ પૃથ્વી સપાટ હોવાની સાબિતી મળી હે છે. યુરોપમાં ઓગણીસમી સદીમાં માઉન્ટ ફૈજસ નામના પર્વત
જૈન ભૂગોળનું તર્કશુદ્ધ વિજ્ઞાન * ૪૮
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005111 |
| Book Title | Jain Bhugol nu Tarkshuddha Vigyan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sanjay Vora |
| Publisher | Jambudvi Vignyan Research Centre |
| Publication Year | 2011 |
| Total Pages | 252 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 22 MB |