________________
૬૯
રિવર ત્યારે તે પક્ષ તરફ એ ભળતા. એમ બધા પક્ષોની સેવા બજાવીને તે ઠીક તવંગર બન્યો હતો. એનો પક્ષ હંમેશાં લાભપક્ષ જ હેતે. અવારનવાર વેપાર અર્થે માલ ભરી તે ફ્રાન્સને કિનારે આવતા અને પાછો જતી વેળાએ, તે, ભાગેડુઓને, દેવાળિયાઓને કે રાજકારણી નિર્વાસિતોને પોતાના જહાજમાં લેતો જતો. સવાલ માત્ર પૂરતા પૈસા મળે એટલો જ હોત. બાકી, એ મુસાફર કોણ છે, કે કયા પક્ષની છે, એની તેને કશી ચિંતા હોતી નહિ. તેની રીત એ હતી કે, ભાગેડુઓ દૂર કોઈ નિર્જન સ્થળે આવીને ઊભા રહે. ઝયએલા બંદરેથી ઊપડ્યા પછી થોડે દૂર જઈ, એક હોડી તેમને લેવા મોકલે.
એ જમાનો જ નાસભાગનો હતો. પ્રજાકીય ક્રાંતિથી હિજરત શરૂ થાય, અને રાજાની પુન: સ્થાપનાથી દેશનિકાલની સજાઓ. બુર્બોન રાજાઓની પુન:સ્થાપના પછીનાં પ્રથમ સાત કે આઠ વર્ષો દરમ્યાન દરેક ક્ષેત્રમાં ભય અને ત્રાસનું વાતાવરણ જ પ્રવર્યું હતું. ખાસ નિમાયેલી અદાલતો કઠોરતાપૂર્વક પોતાનું કામ બજાવી રહી હતી.
લંડનમાં તે વખતે થિસલ-વૂડ મુકદ્દમો ચાલી રહ્યો હતો અને પેરીસમાં ત્રોગોફ મુકદ્દમો બેજિયમ, સ્વિટ્ઝર્લેન્ડ અને ઇટાલી સુધી તરખાટ મચાવી રહ્યો હતો. પરિણામે ચિંતા અને ભાગાભાગ મચી રહ્યાં હતાં.
બધાને હેતુ કંઈક સહીસલામત જગાએ પહોંચી જવાનો હોતો. કારણ કે, સહેજ શંકા પડે કે પછી બચવું મુશ્કેલ. એટલે લોકો ટેકસાસ, રેકી પર્વત, પેરુ, અને મેકિસકો સુધી ભાગી જતા.
પરંતુ ભાગી જવું એય કયાં સહેલી વાત હોય છે? ભાગેડુને દરેક વસ્તુ વિદનરૂપ થઈ પડે છે. પહેલાં તે વેશપલટો કરવો પડે : ગુનેગારની પેઠે. અને પછી ગુનેગારો પણ એ ભાગેડુઓનાં મોટાં નામને ઓઠે પોતે ભાગી જવા પ્રયત્ન કરે એટલે પરિસ્થિતિ ખાસી ગૂંચવાઈને ઊભી રહે !
આવા ભાગેડુઓને ભાગવામાં મદદ કરનારાઓને પણ ભારે લાભ થતું હોય છે. અને કાયદેસર વેપારના ઓઠા નીચે જ આ ધંધો
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
