Jain Tattvagyan Chitravali Prakash

SR No.: 004987
Original Sutra Author: N/A
Author: Bhuvanbhanusuri
Publisher: Divya Darshan Trust
Total Pages: 64
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 16 MB

Page 32

અછેદ્ય, અપ્રતિઘાય છે. ત્રસ જીવો - બેઈન્દ્રિય - તેઈન્દ્રિય - ચઉરિંદ્રિય - પંચેન્દ્રિય - બે ઈન્દ્રિય જીવો :- જેમને સ્પર્શન + રસના ઈન્દ્રિય છે. જે બાદર જ હોઈને અપર્યાપ્તા અને પર્યાપ્તા એમ બે ભેદ છે. અક્ષ-શંખ-કોડા-કરમીઆ, જળો, અળસીયા, યુડેલ, વાશીભોજનમાં થતાં લાળીઆ જીવ, કાષ્ઠના ઘુણ, કૃમિ, પોરા વગેરે. તે ઈન્દ્રિય જીવો - બે ઈન્દ્રિય + ધ્રાણેન્દ્રિયવાળા જીવો જે અપર્યાપ્તા ને પર્યાપ્તા ૨ ભેદે છે. કાનખજૂરા, માકણ, જૂ, લીખ, કીડી, ઉધેઈ, ઈયળ; ધીમેલ, સાવા, ગીંગોડા, ગધેયા, વિષ્ઠાના કીડા, ધનેરા, ઈન્દ્રગોપ વગેરે, ચતુરિન્દ્રિય જીવો :- ત્રણે ઈન્દ્રિય + ચક્ષુ ઈન્દ્રિયવાળા જીવો. જે અપર્યાપ્તા ને પર્યાપ્તા બે ભેદે છે. વીંછી, બગાઈ, ભ્રમર, તીડ, માખી, ડાંસ, મચ્છર, કંસારી, કરોળીયા, ખડમાંકડી વગેરે.
પંચેન્દ્રિય જીવો :- તિર્યંચના ૨૦ + મનુષ્યના ૩૦૩ + દેવતાના ૧૯૮+ નારકના ૧૪. તિર્યંચ પંચેન્દ્રિય (૧) સ્થલચરચતુષ્પદ-ચોપગા પ્રાણીઓ :- હાથી-ઘોડો-ગાય-બળદ-કૂતરોસિંહ-વાઘ વગેરે) (૨) સ્થલચર-ભુજપરિસર્પ :- જે પ્રાણીઓ બે હાથના ટેકાથી ચાલે તે વાંદરો, નોળીઓ, ખીસકોલી, ગિરોળી, વિ. (૩) સ્થલચર-ઉરપરિસર્પ - જે પ્રાણીઓ પેટથી ચાલે છે તે સર્પ, અજગર વગેરે. (૪) જલચર-પંચે) :- જે પ્રાણીઓ પાણીમાં રહે છે. તે માછલી-મગરમચ્છ-કાચબો-દેડકો, આઠપગો, ઍલ-કરચલો વગેરે જાણવા. (૫) ખેચર-પંચ૦:- જે પક્ષીઓ આકાશમાં ઉડે છે તે પોપટ-કોયલ-ચકલી, મોર, કૂકડો, હંસ, કબૂતર, ચામાચીડિયું, મેના, સમળી વગેરે જાણવા. પક્ષીઓના પ્રકારો :- (૧) રોમજ પક્ષી = રોમની રુવાંટીની બનેલ પાંખ હોય છે. મોર વિ૦ (૨) ચર્મજ પક્ષી = ચામડાંની પાંખવાળા વાગોળ-વડવાગોળ વિ૦ (૩) મનુષ્યક્ષેત્રની = રા દ્વીપની બહાર બીડાયેલી પાંખવાળા તથા (૪) સતત ઉઘાડી રહેતી પાંખવાળા પીઓ હોય છે.
તિર્યંચ પંચેન્દ્રિય (૧) ચતુષ્પદ (૨) ભુજપરિસર્પ (૩) ઉરપરિસર્પ (૪) જલચર (પ) ખેચર, આ દરેકના સંપૂર્છાિમ અપર્યાપ્તા અને પર્યાપ્તા, ગર્ભજ અપર્યાપ્તા અને પર્યાપ્તા આ ૪ ભેદ દરેકના ગણતાં સર્વે મળીને ૨૦ ભેદ થાય છે.
આમ તિર્યંચગતિના કુલ ૪૮ ભેદ :- એકેન્દ્રિયના ૨૨ + વિકલેન્દ્રિયના ૬ + પંચ૦ તિના ૨૦=૪૮. મનુષ્યગતિના ૩૦૩ ભેદ
મનુષ્યના ૧૦૧ ક્ષેત્રને આશ્રયીને ભેદો પાડવામાં આવ્યા છે. જેમાં ૧૫ કર્મભૂમિ, ૩૦ અકર્મભૂમિ, અને ૫૬ અંતદ્વીપ છે
= ૧૦૧. કર્મભૂમિ - જે ભૂમિના મનુષ્યો અસિ-મણી-કૃષિથી જીવન વ્યવહાર ચલાવે. અસિશસ્ત્રો, મણી-શાહી, કૃષિઃખેતીવાડીથી આજીવિકા વગેરે ચલાવે, તથા વિશેષમાં મોક્ષમાર્ગનું રહસ્ય સમજીને સંયમાદિધર્મની જ્યાં પ્રવૃત્તિઓ કરાય છે તેને કર્મભૂમિ કહેવાય છે. તીર્થકરો, ચક્રવર્તીઓ, વાસદેવોબળદેવો વગેરે શલાકા પુરુષો આ ભૂમિમાં જન્મે છે અને મોક્ષ સાધક યોગની સાધના દ્વારા મોક્ષ પણ આ ભૂમિમાં જન્મેલા પ્રાપ્ત કરે છે. જંબૂદ્વીપના ૧ ભરત + ૧ ઐરાવત + ૧ મહાવિદેહ, ધાતકી ખંડના ૨ ભરત + ૨ ઐરાવત + ૨ મહાવિદેહ, અર્ધપુષ્કરવર દ્વીપના ૨ ભરત + ૨ ઐરાવત +૨ મહાવિદેહ મળી ૧૫ કર્મભૂમિ જાણવી. આજ ક્ષેત્રોની ૩૦ અકર્મભૂમિ આ રીતે જાણવી :- જંબૂદ્વીપના ૧ હેમવંત, ૧ હરણ્યવંત; ૧ હરિવર્ષ: ૧ રમ્યક્ષેત્ર, ૧ દેવકર. ૧ ઉત્તરકસ =
અકર્મભૂમિ, ધાતકીખંડના પૂર્વ-પશ્ચિમના ઉપરોક્ત નામના ૨-૨ ક્ષેત્ર ગણતા, ૧૨ અકર્મભૂમિ તેજ રીતે અર્ધપુષ્કરવારની ૧૨ અકર્મભૂમિ ધાતકીખંડ મુજબ જાણવી. + ૧૨ + ૧૨ = ૩૦ અકર્મભૂમિ.
હિમવંત-શિખરી પર્વતમાંથી લવણસમુદ્રમાં જે આઠ દાઢાઓ ફેલાયેલી છે. તે દરેક ઉપર ૭ દ્વીપ ગણતાં ૫૬ અંતર્લીપ છે. અકર્મભૂમિ અને અંતર્લીપમાં યુગલિકો હોય છે.
૧૦૧ સર્વ ભૂમિના ગર્ભજ અપર્યાપ્તા, ૧૦૧ ગર્ભજ પર્યાપ્તા અને ૧૦૧ સંમૂર્છાિમ અપર્યાપ્ત છે = ૩૦૩ ભેદ મનુષ્યના જાણવા. ગર્ભજ જીવો ઃ-શુક્ર અને શોણિતનું મિશ્રણ થતાં સ્ત્રી ગર્ભ ધારણ કરે છે. ગર્ભમાં ઉત્પન્ન થનારા જીવો તે ગર્ભ જ કહેવાય. તેમાં પર્યાપ્તિ પૂર્ણ થયા પહેલા મૃત્યુ પામે તે અપર્યાપ્તા અને પર્યાપ્તિ પૂર્ણ થયા પછી મૃત્યુ પામે તે પર્યાપ્તા ગર્ભ જ જાણવા.
સંમૂર્છાિમ જીવો :- મનુષ્યોની અશુચિમાં ઉત્પન્ન થાય છે. અંગુલના અસંખ્યાતમાં ભાગ પ્રમાણ અવગાહનાવાળા, અત્યંત સૂક્ષ્મ હોઈ જોઈ શકાતા નથી. અંતર્મુહૂર્ત આયુ ભોગવી મરણ પામે છે. ૧૦૧ પ્રકારના છે. જે ગર્ભ જ મનુષ્યની (૧) વિષ્ટામાં, (૨) મૂત્રમાં, (૩) કફ-બળખામાં, (૪) નાસિકાના મેલમાં, (૫) વમન-ઉલટીમાં, એઠાં-પાણી-ભોજનમાં (૬) પિત્તમાં, (૭) પરુમાં (૮) લોહીમાં, (૯) વીર્યમાં, (૧૦) વીર્યના સૂકાઈ ગયેલા યુગલો ભીના થાય તેમાં, શરીરથી છૂટા પડેલ અને નહિ સૂકાયેલ પસીનાવાળા વસ્ત્રમાં, (૧૧) મનુષ્યના મડદામાં, (૧૨) સ્ત્રી-પુરુષના સંયોગમાં, (૧૩) નગરની ખાળમાં (૧૪) સર્વ અશુચિનાં સ્થાનકોમાં ઉત્પન્ન થાય છે. આ
O