________________
બત્રીશી-૧, લેખાંક-૧
નુકશાનને ટાળવા માટે જ, માત્ર માનસિક નમસ્કારાદિથી (ભાવનમસ્કારાદિથી) જ મંગળ થઈ જવું શક્ય હોવા છતાં, ગ્રન્થકારો પોતાના શિષ્યો વગેરેને પણ એ કરવાનો ખ્યાલ આવે એ માટે, માત્ર માનસિક મંગળ ન કરી લેતાં, ગ્રન્થમાં જ મંગળને જોડી દે છે.
એટલે નક્કી થાય છે કે જેમ વિધ્વંસ કરવાનું પ્રયોજન હોવાથી મંગળ ક૨વાનું હોય છે એમ શિષ્ટાચારનું પાલન થાય એ પ્રયોજનથી પણ એ ક૨વાનું જ હોય છે. અને જેઓ શિષ્ટ છે એમને તો, બીજું કોઈ પ્રયોજન ન હોય ત્યારે પણ આ શિષ્ટાચારનું પાલન થાય એ પ્રયોજન તો હોય જ છે. એટલે જ, અમુક ચોક્કસ વ્યક્તિને કે અમુક ચોક્કસ પરિસ્થિતિમાં, વિવક્ષિત પ્રયોજન ન હોય તો પણ “મને આ આચરણની જરૂર નથી'' કે ‘હવે પરિસ્થિતિ બદલાઈ ગઈ છે. આ આચરણની જરૂર નથી' આ રીતે વિચારી શિષ્ટપુરુષ એ શિષ્ટાચારને ફગાવી શકે નહીં.
૫
એટલે જ બળાભિયોગની શંકા ન હોય ત્યારે પણ ઇચ્છાકાર કરવો જ જોઈએ એવું જ્ઞાનીઓ કહે છે. આશય એ છે કે સામાન્ય રીતે તો સાધુઓએ પોતાનું કામ અન્યને ભળાવવાનું હોતું નથી.. પણ એવું કોઈ પ્રબળ કારણ આવે તો પોતાનાથી નાના મહાત્માને ભળાવી શકાય છે. પણ એ વખતે તેઓ એ નાના મહાત્માને જો આ રીતે કહે કે “મારું આ કામ કરી આપો”, તો કદાચ એ નાના મહાત્માને મનમાં આવો વિચાર આવી શકે કે પોતે મોટા છે, માટે આજ્ઞા (ઑર્ડર) કરીને મારી પાસે કરાવે છે’’ અથવા ધાકધમકીથી કરાવે છે.” આવો વિચાર એમના મનમાં પીડા ઉપજાવે એ સ્પષ્ટ છે. નાના પણ મહાત્માને આવી પીડા ઉપજે એ, અંકેન્દ્રિય જીવોને પણ પીડા ન પહોંચે એની કાળજી રાખનારા સાધુ ભગવંતને શી રીતે પોષાય ? એટલે આવી આજ્ઞા-બળાભિયોગ (ધાકધમકી)ની શંકાથી થના૨ પીડાને ટાળવા માટે જ્ઞાનીઓએ આવો વિધિ બતાવ્યો છે કે
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
