Page Text
________________
नयविंशिका - ११
अयम्भावः-भाषमाणाया घटादिलक्षणाया: संज्ञाया घटादिलक्षणो यो वाच्यार्थः स घटपदवाच्य एव, न तु कुटकुम्भादिपदवाच्योऽपीति समभिरूढो नयो मन्यते । ततश्च यतोऽयं नयस्तत्तद्वाच्यार्थविषयत्वेन भाषमाणां घटादिलक्षणां संज्ञामेव समभिरोहति=प्रमाणीकरोति, अतः स समभिरूढः । आवश्यकनिर्युक्तौ ' वत्थुओ संकमणं होइ अवत्थु नए समभिरूढे ' इत्युक्तं, तत्त्वार्थभाष्ये च 'सत्स्वर्थेष्वसङ्क्रमः' इति । एकशब्दवाच्यं वस्तु शब्दान्तरवाच्यतां नैति, तथावाच्यतायामवस्तुत्वमेवेत्यर्थः । अन्यथा घटादौ पटाद्यर्थसंक्रमे घटपदवाच्येऽर्थे पटादिपदवाच्यार्थसंक्रमे किमयं घटः पटादिर्वा ? इति संशयः स्यात्, घटादौ पटादिनिश्चयाद्वा विपर्ययः स्यात्, पटादौ वा घटाद्यध्यवसायादेकत्वं घटपटाद्यर्थानां प्राप्नुयात्, मेचकमणिवत् संकीर्णरूपता वा घटपटाद्यर्थानां भवेदिति । इयमत्र भावना - समभिरूढनयो घट - कुटकुम्भादिशब्दान् पट-स्तम्भादिशब्दानिव भिन्नव्युत्पत्तिनिमित्तत्वाद् भिन्नार्थगोचरानेव मन्यते ।
९०
બોલાતી ઘટાદિ શબ્દરૂપ સંજ્ઞાનો ‘ઘટ' વગેરે રૂપ જે વાચ્યાર્થ હોય છે તે ‘ઘટ'પદવાચ્ય જ હોય છે, નહીં કે ‘કુટ’-‘કુંભ'વગેરેશબ્દવાચ્ય પણ, એવું સમભિરૂઢનય માને છે. એટલે, આ નય તે-તે વાચ્યાર્થના વિષય તરીકે=સંબંધી તરીકે=વાચક તરીકે, ‘ઘટ’ વગેરે શબ્દરૂપ સંજ્ઞા પર જ સમભિરોહણ કરે છે–વાચક તરીકે તે તે શબ્દને જ પ્રમાણભૂત માને છે, માટે એ સમભિરૂઢ' નય કહેવાય છે. આ નય માટે, આવશ્યક નિર્યુક્તિમાં ‘સમભિરૂઢનયના અધિકારમાં વસ્તુથી સંક્રમણ થવામાં અવસ્તુ બની જાય છે' એ પ્રમાણે કહ્યું છે અને તત્ત્વાર્થભાષ્યમાં ‘સત્-વિદ્યમાન અર્થોમાં અસંક્રમ' એમ કહ્યું છે. આનો અર્થ આવો છે-એકશબ્દવાચ્ય વસ્તુ અન્યશબ્દવાચ્ય બની શકતી નથી. તે તે વસ્તુમાં અન્યશબ્દવાચ્યતા માનવામાં તો એ અવસ્તુ જ બની જાય. અન્યથા=નહીંતર તો... એટલે કે ઘટાદિમાં પટાદિ અર્થનો સંક્રમ થતો હોય તો, અર્થાત્ ‘ઘટ’ પદવાચ્યઅર્થમાં પટાદિપદવાચ્યાર્થ(તાદાત્મ્યસંબંધથી) સંક્રમિત થઈ શકતો હોય તો ‘શું આ ઘડો છે કે પટાદિ છે ?' એવો સંશય પડે... અથવા ઘડા અંગે આ પટ છે' એવો નિશ્ચય થવાથી વિપર્યય થાય(= વિપરીત બુદ્ધિ થાય), અથવા પટ અંગે ‘આ ઘટ છે' એવી પણ બુદ્ધિ થવાથી ઘટ-પટ વગેરે બધા પદાર્થો એક જ થઈ જશે. અથવા મેચકમણિની જેમ ઘટપટ વગેરે પદાર્થો સંકીર્ણસ્વરૂપવાળા બની જશે.
=
આની ભાવના આવી જાણવી-સમભિરૂઢનયનું કહેવું એવું છે કે વ્યુત્પત્તિનિમિત્ત અલગઅલગ હોવાથી પટ-સ્તંભ વગેરે શબ્દો જેમ અલગ-અલગ અર્થને જણાવે છે એમ ઘટ-કુટ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004971 |
| Book Title | Nayavinshika |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Abhayshekharsuri |
| Publisher | Divya Darshan Trust |
| Publication Year | 2008 |
| Total Pages | 370 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 18 MB |